GRODZISKO W BYDGOSZCZY-FORDONIE
zabytki architektury - grodziska
Według legendy, w 997 r. w Wyszogrodzie zatrzymał się Święty Wojciech zmierzający z misją chrystianizacyjną do Prusów. Miał on wówczas konsekrować kaplicę pod wezwaniem Marii Magdaleny. Nie istnieją jednak żadne naukowe przesłanki, które potwierdzałyby istnienie grodu już pod koniec X wieku. Historycy uważają, że Wyszogród został zbudowany w 2 połowie XI wieku przez Pomorzan. Miał on zastąpić, jako ośrodek lokalnej administracji, starszy gród w podbydgoskich Strzelcach Dolnych. Pierwotny Wyszogród był grodem pierścieniowatym (wklęsłym) o średnicy 130 m. Otoczony był wałem zbudowanym w konstrukcji rusztowej oraz fosą. Po pożarze został odbudowany i nieco powiększony (średnica 148 m, powierzchnia ok. 172 a). Jednak i ten gród nie przetrwał długo, bowiem został spalony w czasie trwającego osiem dni oblężenia prowadzonego przez Bolesława Krzywoustego w 1113 roku.
Po śmierci Krzywoustego Wyszogród znalazł się najpewniej w dzielnicy Mieszka III Starego. Książę nadał go Januszowi Wojsławicowi z rodu Powałów za zasługi w czasie walki juniorów z księciem Władysławem II Wygnańcem. Miało to miejsce prawdopodobnie w 1145 roku. W okresie tym zbudowano drugi, wewnętrzny wał przez co nastąpiło zmniejszenie powierzchni grodu. Przekaz z 1198 roku informuje, że Wyszogród posiadał kościół (niestety nie znamy jego patrona) prawdopodobnie ufundowany przez właścicieli. Rozwinęło się również podgrodzie z osadą targową, karczmą i komorą celną. W 1207 po wygaśnięciu rodu Powałów Wyszogród dostał się w ręce księcia pomorskiego. Odtąd stał się on przedmiotem nieustannych zmagań kujawsko-pomorskich. Już w 1238 wybuchła wojna pomiędzy księciem pomorskim Świętopełkiem i kujawskim Kazimierzem (synem Konrada Mazowieckiego). Działania skoncentrowały się jednak przede wszystkim na nieodległej Bydgoszczy. W tym okresie Wyszogród stał się siedzibą kasztelana. Pierwszym kasztelanem wyszogrodzkim został bliski współpracownik Świętopełka - Arnold, wzmiankowany właśnie w 1238 roku. Na początku XIII wieku gród uległ kolejnej przebudowie. Wały zwieńczono konstrukcjami izbicowymi, a w środku wytyczono wewnętrzny gródek stożkowaty, przecinając majdan fosą wewnętrzną.
Następny konflikt, który wybuchł na przełomie października i listopada 1242 roku dotyczył bezpośrednio także Wyszogrodu. Tym razem Kazimierza wspierali Krzyżacy oraz książęta wielkopolscy, synowie Władysława Odonica, Przemysł i Bolesław. Świętopełk nie był w stanie sprostać tej koalicji. W wyniku wojny Wyszogród dostał się w ręce Kazimierza. Po kilkunastu latach nastąpiło odwrócenie sojuszy. Książęta kujawscy i pomorscy zawarli porozumienie wymierzone przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Wiązały się z tym uzgodnienia z 1256 roku, w wyniku których Pomorzanie zrezygnowali z praw do Bydgoszczy i Wyszogrodu. Ten stan rzeczy nie utrzymał się długo. Już w 1271 korzystając z osłabienia, pobitego przez Bolesława Pobożnego, księcia inowrocławskiego Siemomysła władca Pomorza, Mściwój II zagarnął Wyszogród dla siebie. W 1288 oddał go księciu wielkopolskiemu Przemysłowi II w zamian za Opole Skrzyńskie. Natomiast po śmierci Przemysła w 1296 roku Wyszogród trafił w ręce synów Siemomysła - Leszka, Przemysła i Kazimierza. Od tej pory był on już na stałe związany z Kujawami. Upadek grodu związany jest z najazdem krzyżackim z 1330 roku. Wyszogród został zniszczony przez najeźdźców oraz opuszczony przez mieszkańców, którzy przenieśli się w inne miejsce. Rozwinęło się na nim miasteczko Fordon.
Obecnie pozostałości średniowiecznego grodu leżą na skraju stromej skarpy wiślanej. Szczyt grodziska osiąga wysokość 50 m npm, 21,4 m ponad średnim poziomem Wisły. Grodzisko jest wyraźnie zaznaczone w terenie w postaci fragmentów wałów i fosy, z wjazdem od strony północnej. Z uwagi na postępującą erozję rzeczną obecne pozostałości to niewielka część - około 20% dawnego grodu o powierzchni 1,05 ha (reszta została podmyta przez nurt Wisły). Widoczny jest niepełny wycinek okręgu stworzony przez wały i fosę, urywający się na skarpie wiślanej. Na wierzchołku znajduje się krzyż jubileuszowy z 1997 r. ustawiony na pamiątkę wyprawy misyjnej św. Wojciecha, który wedle podań, gościł w Wyszogrodzie i poświęcił kaplicę p.w. św. Magdaleny.
Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, red. G. Labuda i Z. Stieber, Ossolineum, 1977
Śliwiński B., Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII-XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113-1296, Warszawa-Poznań, 1989
drewniany krzyż. zobacz na mapie
fot. i mapa ze strony:
fotoforum.gazeta.pl
