zabytki architektury - grodziska

Grodzisko w Gzinie łączone jest z kulturą łużycką. Jak wykazały badania archeologiczne, które były tu przeprowadzone w latach 1968-1978 pod kierunkiem prof. Jadwigi Chudziakowej z UMK, gród funkcjonował w schyłkowym okresie halsztackim i wczesnym okresie lateńskim (ok. 500-300 lat p.n.e.). W obrębie majdanu (wnętrze grodziska) odkryto 61 jam, niektóre z nich sięgają nawet 3-5 m głębokości i zawierają szczątki ludzkie świadczące jednoznacznie, że w grodzie w Gzinie uprawiano kanibalizm kultowy. Wokół grodu i w jego najbliższym sąsiedztwie gromadziło się intensywne osadnictwo łużycko-pomorskie. Gród był centrum kultowym, w którym mieszkańcy okolicznych osad (razem z mieszkańcami grodu) zbierali się na rytualne obrzędy. Zabudowa majdanu z drewnianymi domami ulokowana była pod wałem, a środek grodu pozostawał pusty. Dawało to doskonałą możliwość obrony na wypadek niespodziewanego ataku, a ogromny prostokątny plac (180 metrów długości) był idealnym miejscem, gdzie mogły się odbywać zgromadzenia i obrzędy. O wielkości grodziska w Gzinie świadczą zachowane do dziś wały o wysokości 11 metrów, tworzące czworobok. Zniszczenie osady wiąże się z najazdem Scytów lub późniejszym najazdem Prusów. W czasie badań archeologicznych nie zarejestrowano znalezisk z okresu prasłowiańskiego.

Grodzisko znajduje się na zachód od wsi Gzin i na północ od drogi z Gzina do Czemlewa i Dąbrowy Chełmińskiej, na skraju doliny Wisły. Topografia terenu jest urozmaicona. Na północnym skraju wysoczyzny przechodzi w głęboki parów, dnem którego płynie strumień.