GRODZISKO W ZARZECZEWIE  gm. Fabianki, pow. Włocławek
kategoria:

zabytki architektury - grodziska
opis: Do najbardziej cennych reliktów z wczesnego średniowiecza należy tzw. grodzisko w Zarzeczewie (Zarzyczewie) datowane na XII wiek. To obronne osiedle otacza od północy podgrodzie zamknięte wałem, dziś niewidocznym na powierzchni ziemi, oraz dwie inne otwarte osady ulokowane po stronie południowej i wschodniej. Łącznie całość zajmuje teren o powierzchni kilkunastu hektarów. O rozległości tego zespołu osadniczego najlepiej informują zdjęcia lotnicze. Z dużej wysokości na świeżo zaoranej ziemi rysują się ślady dawnych chat, palenisk, wałów i innych pozostałości osiedli.
   Przynależność administracyjna tego zespołu osadniczego w średniowieczu była inna niż obecnie. Znajdował się on bowiem na terenie włocławskiego okręgu grodowego, później kasztelanii, której stolicę przeniesiono po połowie XIII w. do Brześcia Kujawskiego. Również z Kujawami łączyła ten teren, podobnie jak obecnie, przynależność do diecezji włocławskiej. Na rzece Chełmicy przebiegała granica z diecezją płocką oraz kasztelanią dobrzyńską.
   Już teraz, chociaż badania jeszcze trwają i mogą przynieść nowe odkrycia zmieniające obecne ustalenia, można stwierdzić, że ten rozległy zespół osadniczy powstał w miejscu gdzie wcześniej - w X w. istniała osada nieobronna. W XI w. wzniesiono gród, a w jego otoczeniu powstało podgrodzie i rozwijały się osady otwarte. Gród funkcjonował jeszcze w 1 połowie XII w., ale nie w postaci jaką mu nadano pierwotnie. Zarejestrowano 2 poziomy pożarowe, które świadczą o zniszczeniach, a nawarstwienia na nich uformowane, o kolejnych odbudowach. Wewnątrz grodu zabudowa rozlokowana była przy wale tak, że pozostawał po środku pusty plac-majdan. Zgromadzono dość liczny zbiór zabytków ruchomych, na co składają się przede wszystkim ułamki glinianych naczyń, kości zwierzęce.

Być może na terenie Zarzeczewa Nowego, czyli w obrębie dzisiejszego zespołu dworskiego, również istniało grodzisko. W 1861 r. Gustaw Zieliński opisał swoje wykopaliska przeprowadzone na "Łysej Górze", która znajdowała się na końcu cyplowatego wyniesienia u ujścia Chełmicy (to dawna nazwa rzeki Chełmiczki) do Wisły. Tam właśnie  badacz odnotował obecność okopu czyli grodziska składającego się z kolistego wału oraz przekopu-fosy odcinającej koniec cypla od jego pozostałej partii. W jednym miejscu na wale Zieliński widział fragment ceglanego muru, zbudowanego z podobnej cegły co zamek w Bobrownikach i Dybowie. Jego zdaniem były to relikty krzyżackiego grodu z 1 połowy XIII w. oraz zamku wzniesionego później, czyli pod koniec XIV lub na początku XV w. Informacje te wymagają sprawdzenia poprzez szczegółowe badania archeologiczne.

źródło: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, woj. bydgoskie, z. 18, Włocławek i okolice, Warszawa, 1988
Kajzer L., Horonziak A., Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, t. 4, Włocławek, 1995
www.kpodr.pl
jak trafić: Grodzisko w Zarzeczewie znajduje się  ok. 1,5 km w linii prostej od dworu, na terenie wsi Krępiny. W rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków jest ono odnotowane jako stanowisko nr 1 w Zarzeczewie, co wynika zapewne z dawnych podziałów własnościowych gruntów ornych, jeszcze z XIX wieku.  Jest to grodzisko nizinne, usytuowane w zakolu rzeki Chełmicy, na jej prawym brzegu, około 200 metrów na wschód od drogi prowadzącej do Urszulewa. Obecnie na grodzisku znajduje się wieża triangulacyjna. Do Zarzeczewa dojedziemy autobusami PKS z Włocławka lub Dobrzynia nad Wisłą. Zarzeczewo w różnych źródłach ma dwie nazwy i występuje też jako Zarzyczewo.
 
zdjęcie:


fot. ze strony www.kpodr.pl