ZAMEK W RADZIKACH DUŻYCH gm. Wąpielsk, pow. Rypin
kategoria:

zabytki architektury - zamki, warownie, twierdze
opis: Zamek w Radzikach Dużych został zbudowany w latach 1380-1384 przez kasztelana dobrzyńskiego, sojusznika Zakonu Krzyżackiego, Andrzeja Ogończyka, prawnuka założyciela rodu, dobrzyńskiego rycerza Ogona. W rękach rodu, który z czasem zaczął używać nazwiska Radzikowski, warownia znajdowała się do połowy XVI stulecia. W tym czasie narażona na ataki ze strony Krzyżaków, wielokrotnie przechodziła z rąk do rąk, czasem cierpiąc poważne zniszczenia. Najwięcej doznała ich w czasie wojny trzynastoletniej 1454-1466, kiedy została zdobyta i obrabowana przez wojska zaciężne Zakonu Najświętszej Marii Panny.
  Zamek nie obrócił się w ruinę, gdyż został odbudowany i przebudowany w 1510 roku przez Mikołaja Radzikowskiego herbu Ogończyk. On to nadał budowli cechy renesansowe, a po jego śmierci władał zamkiem jego syn Jan, który zmarł bezpotomnie w 1525 roku. Majątek przypadł jego siostrze Małgorzacie, która już wtedy była żoną Piotra Pileckiego herbu Doliwa z Dąbrowy. Odtąd zamek należał do Pileckich, a od 1550 roku stanowił własność Mikołaja Radziwiłła, który raz jeszcze przebudował zamek, przystosowując go na potrzeby mieszkalne. Zniszczony podczas wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku utracił status rezydencji, został opuszczony i od 1770 r. popadł w ruinę.
   W 1839 roku zakupił dobra radzikowskie pisarz Franciszek Salezy Dmochowski, którego zaciekawił tutejszy kościół gotycki, ale jeszcze bardziej budziła jego ciekawość ruiny zamku. Słuchał gawęd i historii o nim, jakie chodziły wśród ludu: o lochach i przejściach podziemnych, o widziadłach nocnych, o pokutnikach i o matce przeklinającej swoje potomstwo. Na podstawie tego co zebrał, napisał i wydał książkę pt. "Przekleństwo matki".
   Do stanu w jakim obecnie się znajduje zamek w Radzikach Dużych doprowadziły wydarzenia prawdopodobnie z przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy to część cegły zamkowej przeznaczono na cele budowlane. Jeszcze w okresie przedwojennym ruina zamku użytkowana była jako jądro dla dużego zespołu budynków gospodarczych. Funkcję tę pełnił aż do momentu wybudowania obok ruiny nowego dworu. Wtedy zamek stał się częścią zespołu zabudowań folwarcznych. W czasie ostatniej wojny światowej zginęli właściciele, dwór stał się szkołą, zaś zamek przypadł w posiadanie Gminnej Spółdzielni. Teren jego wyłożono betonowymi płytami, dzięki czemu zabezpieczono przed rabusiami i poszukiwaczami skarbów, ale utrudniło pracę archeologom. W 1956 roku przeprowadzono pierwsze profesjonalne pomiary i rozpoznanie, zabezpieczono mury zamku oraz rozebrano dobudowane doń nowsze budynki. Powstała dobrze zabezpieczona tzw. trwała ruina i w takim stanie przetrwała do dnia dzisiejszego. W 2007 roku ekipa pracowników Uniwersytetu Łódzkiego przeprowadziła badania architektoniczno-archeologiczne, lecz te ze względu na skromne fundusze i problemy z eksploracją nie pozwoliły na rozległe i dokładne badania ruin zamku.
    Zamek w Radzikach Dużych reprezentował prosty typ rycerskiej siedziby obronnej, gdzie dom mieszkalny obwiedziono murem z wykorzystaniem jednego boku jako oparcia. Jednocześnie był to w tamtym okresie najzamożniejsze gniazdo szlacheckie w całej Ziemi Dobrzyńskiej. Wzniesiono go w dolnych partiach z eratyków, a wyżej z cegieł w układzie wendyjskim oraz gotyckim, na planie kwadratu o boku około 28,8 m (całkowita powierzchnia 830 metrów kwadratowych). Składał się z murów obwodowych, jednotraktowego, piętrowego budynku mieszkalnego o trzech izbach na każdej kondygnacji oraz innych drewnianych zabudowań mieszkalnych i gospodarczych dostawionych do murów od strony dziedzińca. Wjazd prowadził przez segment z przelotem bramnym wykuty na osi kurtyn południowo-wschodnich i wysunięty poza lico muru. Pierwotnie dostępu do zamku broniła fosa nawadniana z zanikającego obecnie stawu.
   Do dnia dzisiejszego zachowała się czytelna ruina w postaci niemal pełnego obwodu murów zewnętrznych do wysokości 5-8 metrów, z otworami okiennymi, resztkami detali architektonicznych i wybetonowanym dziedzińcem. Podziały wewnętrzne nie zachowały się.
źródło: Kajzer L., Salm J., Kołodziejski S., Leksykon zamków w Polsce, Arkady, 2001
http://www.zamkipolskie.com
jak trafić: Radziki Duże to miejscowość położona w połowie odległości między Golubiem-Dobrzyniem a Brodnicą. Kursują tu autobusy PKS z w/w miast, ale częstotliwość kursów jest niewielka. Ruina zamku znajduje się w północno-wschodniej części wsi, na wzgórzu obok kościoła i gimnazjum. Ruszając od przystanku autobusowego należy na pierwszym skrzyżowaniu skręcić w prawo, a następnie iść około 600-700 m w kierunku żółtego dworku (szkoły). Ruina zamku stoi na terenie szkoły (obecnie gimnazjum), wciśnięta między obiekty gospodarcze oraz efektowny, odnowiony gmach szkolny, dawniej dwór rodu Przeciszewskich. Całość otoczona jest przez zmyślny system siatek, mających na celu zabezpieczenie obiektu, ale utrudniających dostęp turystom chcącym zwiedzić obiekt w weekend (nie ma problemu z tym w dni nauki szkolnej).
 
zdjęcie:


fot. Maciej Węgrzyn
ze strony http://mapa.nocowanie.pl