ZAMEK KRÓLEWSKI "DYBÓW" W TORUNIU
zabytki architektury - zamki, warownie, twierdze
Budowę zamku rozpoczęto około roku 1425. Równocześnie w jego sąsiedztwie lokowano miasto Nieszawę (Dybów), mające stanowić konkurencję dla krzyżackiego Torunia. Dynamicznie rozwijająca się osada taką konkurencję rzeczywiście stworzyła, co wywołało wybuch niezadowolenia toruńskich mieszczan i kupców. Podpuszczeni przez Krzyżaków i z ich czynną pomocą w roku 1431 ruszyli na lewy brzeg Wisły, zdobywając i paląc miasteczko oraz twierdzę. Przez następne cztery lata zamek okupowały wojska zakonne i dopiero w roku 1435 na podstawie wzajemnej ugody powrócił on do Korony. W 1454 roku, po wypędzeniu Krzyżaków z Torunia, jego mieszkańcy oddali się pod panowanie króla polskiego. Jako jeden ze swoich warunków przedstawili jednak żądanie, aby nakazał on przeniesienie osady dybowskiej w inne miejsce, w którym nie stanowiłaby ona już konkurencji dla ich interesów. Król się zgodził i w ten sposób powstała oddalona o 30 kilometrów od Torunia Nieszawa. W tym samym roku na zamku w Dybowie, szykujący się do wojny z Państwem Krzyżackim Kazimierz Jagiellończyk nadał polskiej szlachcie nowe przywileje (Statuty nieszawskie), rozszerzające prawa i poprawiające jej pozycję ekonomiczną i polityczną.
W 1456 r. zamek otrzymał od króla wojewoda inowrocławski Jan Kościelecki. Ustanowiono w nim wówczas starostwo oraz komorę celną. Na początku XVI stulecia, w zamian za pożyczone przez Zygmunta Starego od miasta pieniądze, budowla znalazła się czasowo w rękach Torunia. Rozpoczął się wtedy powolny upadek królewskiej warowni. W 1656 roku szwedzki komendant twierdzy próbował wysadzić w powietrze podupadły już obiekt. Na szczęście jego zamiar nie do końca się powiódł, choć wybuch spowodował znaczne uszkodzenia murów. W roku 1703 podczas kolejnego oblężenia miasta przez wojska szwedzkie, zamek pełnił funkcję reduty, z której ostrzeliwano Toruń. Po drugim rozbiorze Polski budowlę przejęły władze pruskie z przeznaczeniem na browar. Interesującym epizodem w historii warowni była trzymiesięczna obrona przed wojskami rosyjskimi, prowadzona w 1813 roku przez 40-osobowy oddział francuski pod dowództwem pułkownika Savary. W roku 1848 zamkowy teren otoczono wałami w związku z budową twierdzy toruńskiej. Na nowo przebito wówczas strzelnice zacierając ich średniowieczny układ, a całość uzyskała obwałowania typu kleszczowego. Pierwsze prace renowacyjne prowadzono w latach 1936-38. Ponownie ruiny budowli zabezpieczono pod koniec lat 50. XX wieku i oddano w użytkowanie harcerzom. Ostatnie działania zabezpieczająco-ochronne miały tam miejsce na początku lat siedemdziesiątych.
Zamek ulokowano na lewym, płaskim brzegu Wisły, na południowy zachód od prawobrzeżnego Starego Miasta. Najstarszy jego element stanowił ceglany dom, wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach około 46x15 metrów. Był to podpiwniczony budynek o trzech kondygnacjach, w którym izby reprezentacyjne i mieszkalne mieściły się na piętrze. Od północnego zachodu zaopatrzono go w potężną przyporę, pełniącą zapewne funkcję latryny. W krótkim okresie panowania krzyżackiego (1431-35) powstały mury kurtynowe o wymiarach 52 na 28 metrów otaczające dziedziniec. Budynek mieszkalny zaadaptowano wówczas na siedzibę konwentu i umieszczono w nim kaplicę. Brama wjazdowa znajdowała się w wysuniętej przed kurtynę południową czworokątnej wieży, rozbudowanej do formy wysuniętego przedbramia. Około roku 1450 podwyższono mury kurtynowe, umieszczając w trzech narożnikach dostosowane do obrony artyleryjskiej nadwieszone ceglane wieżyczki. Całość założenia prawdopodobnie była otoczona fosą.
Dzisiaj zamek Dybów to zabezpieczona i dość licznie odwiedzana przez turystów ruina. Z dawnej twierdzy zachował się pełen obwód murów obwodowych, cylindryczne wieżyczki, (zrekonstruowana) wieża bramna oraz ściany domu mieszkalnego.
Zobacz na mapie
fot. A. Baka
