KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. STANISŁAWA BISKUPA I MĘCZENNIKA W BRZEŚCIU KUJAWSKIM 
pow. Włocławek

zabytki architektury - budowle sakralne

Historia
Kościół p.w. św. Stanisława Biskupa w Brześciu Kujawskim został zbudowany w miejscu pierwotnego kościoła drewnianego p.w. św. Piotra i Pawła, usytuowanego przy najstarszym grodzie (teraz Stary Brześć). Następny murowany, został wzniesiony około 1240 roku z fundacji Kazimierza I, księcia kujawskiego. Obecny zbudowany po 1332 roku i prawdopodobnie powiększony w XV wieku. Spalony w latach 1556 i 1657. W 1710 roku dzięki staraniom Tomasza Niemierzy, archidiakona włocławskiego został odbudowany z elementami baroku. Użytkowany w 1812 roku przez wojska francuskie jako magazyn, następnie był odnawiany w latach 1819-1830 i w 1867 roku, od 1906 roku regotycyzowany według projektu architekta Tomasza Pajzderskiego, z inicjatywy Stanisława Kulińskiego, miejscowego proboszcza; z tejże inicjatywy wykonanie w następnych latach nowego, przeważnie modernistycznego wyposażenia kościoła.

Architektura
Kościół trójnawowy, halowy, gotycki, ze szczytami, kaplicami, filarami i sklepieniami neogotyckimi. Wewnątrz sklepienia kolebkowe i neogotycki chór muzyczny, wsparty na filarowych arkadach. Na zewnątrz kościół opięty dwuuskokowymi szkarpami, szczyt neogotycki trójkątny, wokół mur neogotycki z kapliczką. Kaplice od północy i południa są zwieńczone szczytami neogotyckimi. Na osi elewacji zachodniej portal z XIV w., ostrołukowy, wielouskokowy, z profilowanej, glazurowanej cegły.
  Polichromia wykonana w latach 1925-1927 przez Juliana Makarewicza. Modernistyczna, z reminiscencjami secesyjnymi. Dekoracyjna, pokrywająca elementami całe wnętrze, z przedstawieniami figuralnymi:
- w prezbiterium: na ścianach postacie aniołów, cherubinów i Ducha Świętego pod postacią gołębicy
- ponad arkadą tęczową: Baranek Eucharystyczny adorowany przez dwa anioły
- na ścianach naw bocznych ponad arkadami kaplic dwie duże sceny historyczne, przedstawiające:
od północy Ogłoszenie przez arcybiskupa Janisława nagany Krzyżakom przez Stolicę Apostolską a od
południa Sędziwój z Czechła profesor Wszechnicy Krakowskiej wzywa rycerstwo polskie po klęsce   chojnickiej w 1454 roku do walki z Krzyżakami.

Zabytkowe wyposażenie
Witraże powstały w latach 1908-1911, według projektu Konrada Krzyżanowskiego:
- w oknach prezbiterium ze scenami Zwiastowania i Adoracji Dzieciątka
- w oknach korpusu z śś. Janem Kantym, Jadwigą Śląską i Brygidą
- w jednym z okien południowych w miejsce zniszczonego witraż wykonany według projektu Heleny Gwiazdowskiej, z postacią św. Stanisława Biskupa.
   Ołtarz główny wykonany w 1917 roku przez warszawskiego rzeźbiarza Stanisława Pawlaka w kształcie tryptyku, neogotycki, z grupą Ukrzyżowania, pod którą sześć płaskorzeźbionych scen z życia św. Stanisława Biskupa. Ołtarze boczne wykonane około 1917 roku, w jednym z nich obraz Świętej Rodziny, ludowy malowany na desce. Warto zwrócić uwagę w kościele na pochodzącą z około 1520 r. późnogotycką płaskorzeźbę Pokłonu Trzech Króli, a także na rzeźbę Chrystusa Zmartwychwstałego, o charakterze barokowym  z przełomu XVII/XVIII w. Na zewnętrznej ścianie zakrystii znajduje się płyta nagrobna Adama Sieroszewskiego, podstarościego brzeskiego herbu Nałęcz z ok. 1600 roku. W kościele przechowywane są monstrancje z XV i XVIII wieku, kielichy, pacyfikały, ornaty i wota.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI: Dawne województwo bydgoskie, pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, z. 18: Włocławek i okolice, oprac. W. Puget i in., Warszawa, 1988

Do Brześcia Kujawskiego dojedziemy autobusami PKS z Włocławka. Kościół p.w. św. Stanisława znajduje się przy Placu Władysława Łokietka 13.
 

fot. ze strony:  www.brzesckujawski.republika.pl