|
opis: |
Historia kościoła
Początki kościoła związane są z przybyciem w 1480 roku bernardynów do
Bydgoszczy. Decyzja o sprowadzeniu zakonników pochodziła bezpośrednio od
króla Kazimierza Jagiellończyka. Podczas wojny trzynastoletniej z
Krzyżakami (1454-1466) król wraz ze świtą dostojników, m.in. Janem
Długoszem, całe miesiące spędzał na zamku bydgoskim. 5 grudnia 1480 roku
biskup włocławski Zbigniew Oleśnicki erygował w Bydgoszczy klasztor
bernardynów - trzeci konwent w Polsce po Krakowie i Warszawie. Oficjalnymi
fundatorami byli: król Kazimierz Jagiellończyk, Hińcza z Rogowa, Janand z
Brudzewa, starosta bydgoski Jan kościelecki i mieszczanie bydgoscy. Budowę
drewnianego klasztoru i prawdopodobnie murowanego kościoła p.w. św.
Hieronima ukończono w 1485 roku, a w 1488 roku istniała już biblioteka
klasztorna. O tym, że pierwotna świątynia była murowana świadczą zapiski z
zachowanej kroniki bernardynów: "Bracia zakonni po otrzymaniu zgody na
budowę konwentu, sami wykonali cegły, przygotowali wapno, zwozili
kamienie, karczowali krzaki". Bernardyni stworzyli największą w mieście
bibliotekę (1919 tomów), częściowo zachowaną do dzisiaj oraz powołali do
istnienia szkołę - Bernardyńskie Studium Filozoficzne (1529-1774),
obserwatorium astronomiczne (1677 r.) i browar. 10 sierpnia 1545 roku na
terenie opactwa wybuchł pożar wywołany uderzeniem pioruna. Spłonął cały
kościół oraz duża część zabudowy klasztornej. Ocalała natomiast biblioteka
wraz z zakrystią i infirmerią. Już 23 września 1552 roku król Zygmunt
August udzielił zezwolenia na odbudowę spalonego kościoła, z zastrzeżeniem
jego wysokości. Ze względów militarno-obronnych wieża kościoła miała być
niższa niż sąsiedni zamek.
Obecny gotycko-renesansowy gmach kościoła p.w. św. Jerzego powstał
w latach 1552-1557 dzięki poparciu finansowemu rodziny Kościeleckich.
Przebudowa świątyni nastąpiła w latach 1590-1602, a w latach 1600-1610
dostawiono kaplicę p.w. św. Anny od południa. W latach 1601-1604 na
terenie opactwa założono wielki ogród, który ciągnął się wzdłuż Brdy, aż
do Żup Solnych. Poważnie uszkodzony w czasie wojen szwedzkich, został
przebudowany i odnowiony w II połowie XVII wieku. Podczas rozbudowy w
latach 1648-1686 na dziedzińcu klasztornym wzniesiono dom Loterański na
wzór sanktuarium w Loreto oraz podwyższono szczyt zachodni kościoła. Z
kolei w 1677 roku kompleks otrzymał kwadratową wieżę (zachowaną do
dzisiaj). U progu przejścia pod władzę pruską, w kościele znajdowało się
siedem ołtarzy, a świątynia miała bogaty wystrój. Z wizji lokalnej w 1745
roku wiadomo, że kościół pokryty był dachówką, w prezbiterium posiadał
posadzkę ceramiczną, a w nawie drewnianą. Duże zniszczenia dotyczyły
kościoła w 1812 roku w czasie pobytu wojsk rosyjskich. W 1817 roku władze
pruskie dokonały kasaty klasztoru, jednak wywłaszczenie własności
kościelnej nastąpiło dopiero po śmierci ostatniego zakonnika ojca
Nagabczyńskiego w 1829 roku. Wtedy władze pruskie przekazały świątynię
gminie ewangelickiej (1830 r.), a klasztor ewangelickiemu seminarium
nauczycielskiemu. Zlikwidowano wtedy arkadowy dziedziniec oraz krużganki
łączące kościół z klasztorem. W latach 1840-1860 zamieniono go na magazyn
mebli, słomy a nawet wytwórnię naboi. W 1838 roku podjęto decyzję o
przemianowaniu kościoła na garnizonowy - dla żołnierzy wyznania
katolickiego oraz ewangelickiego. Wtedy Prusacy zburzyli Dom Laterański, a
wnętrze kościoła zostało przebudowane. W latach 1864-1866 kościół został
gruntownie odrestaurowany wg projektu Ferdinanda von Quasta na koszt
Królestwa Prus. Główną inwestycją była przebudowa zachodniego szczytu
kościoła w stylizacji neogotyckiej. Powstała wtedy okrągła wieża, kruchta
oraz neogotycki szczyt zachodni. Funkcja garnizonowa kościoła pozostała po
odzyskaniu niepodległości w 1920 roku i temu celowi kościół służy do dnia
dzisiejszego. Kościół konsekrował w 1923 roku biskup polowy Stanisław
Gall. W 1926 roku został przemianowany na wojskowy kościół parafialny p.w.
św. Jerzego. W czasie II wojny światowej świątynia była administrowana
przez duszpasterstwo wojsk niemieckich. Od 1945 roku pełnił ponownie
funkcję kościoła garnizonowego wojska polskiego. W 1952 roku nadano mu
tytuł kościoła rektorskiego. Kardynał Stefan Wyszyński zmienił tytuł
kościoła 4 stycznia 1971 roku ze św. Jerzego na obecny. Ponowna
konsekracja miała miejsce 31 maja 1971 roku.
Architektura kościoła
Kościół zbudowany został w stylu późnego gotyku jako budowla
orientowana, beztranseptowa, z tynkowanymi blendami, fryzami i opaskami
okiennymi Do prezbiterium od północy dostawiona jest kwadratowa wieża -
dzwonnica z XVIII wieku. Szczyt fasady zachodniej jest schodkowy ze
sterczynami o formach neogotyckich z lat 1864-1866. W południowo-zachodnim
narożniku świątyni znajduje się cylindryczna wieża, zwieńczona murowaną
iglicą. Okna w nawie są ostrołukowe z neogotyckimi maswerkami. Wnętrze
świątyni stanowi jedna, nakryta sklepieniem gwiaździstym nawa. Wewnątrz w
ściany kościoła wmurowane płyty nagrobne z XVII wieku. Do kościoła
przylegają dawne budynki klasztoru bernardynów oraz kaplica św. Anny
dobudowana na początku XVII wieku.
W kościele jest najstarszy odkryty w mieście fresk heraldyczny -
orzeł z pierwszej polowy XVII wieku. W 1967 roku podczas badań
archeologicznych na południe od kościoła odkryto fundamenty kaplicy
loretańskiej, pozostałości po krużgankach oraz dębową rurę dawnych
wodociągów miejskich z XVI wieku. Natomiast w 1999 roku podczas wymiany
starej posadzki odkryto podziemne krypty grzebalne.
Zabytkowe wyposażenie kościoła
Z dawnego wyposażenia zachowana jest rokokowa ambona z drugiej połowy
XVIII wieku. Należy zaznaczyć, że relikty starego wyposażenia kościoła
znajdują się również w kościele katedralnym Bydgoszczy, przeniesione tam w
pierwszej połowie XIX wieku z kościoła pobernardyńskiego:
- ołtarz św. Rocha (1696 r.) - w nawie południowej, na prawo od bocznego
wejścia,
- ołtarz św. Antoniego (pocz. XVIII w.) - w nawie południowej, na lewo od
bocznego wejścia. |
