opis: |
Kościół p.w.
Św. Krzyża (podaje się również nazwę Podwyższenia Krzyża Świętego) jest
prawdopodobnie czwartym kościołem parafialnym w Górznie. Pierwszy
ufundował Kanonikom Regularnym Stróżom Grobu Pańskiego w Jerozolimie,
zwanym w Polsce bożogrobcami lub miechowitami, biskup płocki Florian w 1325 roku. Kościół ten
położony poza miastem, przy tzw. Fretce (obecnie ulica Freta), spłonął w 1443 roku. Na jego miejscu
wzniesiono drewnianą świątynię, ale ta dotrwała do 1629 roku, kiedy to
złupili ją i spalili Szwedzi. Kolejny, drewniany kościół powstał
dzięki staraniom górznieńskiego miechowity Wojciecha Ślęckiego i przetrwał
do 1763 roku.
Budowę dzisiejszego kościoła p.w. Św. Krzyża
rozpoczęto w 1765 roku, a jako budulec wykorzystano cegły z ruin zamku
biskupiego. Prace przy niej trwały bardzo długo bo budowę ukończono
dopiero w !812 roku. W połowie XIX wieku nadbudowano wieże kościelne.
Budynek kościoła jest jednonawowy, czteroprzęsłowy z
kruchtą i dwoma frontalnymi wieżami od zachodu o wysokości 24 m. Wieże
wraz z nawą tworzą całość. Dach kościoła ma konstrukcję siodłową, a wieże
- namiotową. Na szczytach dachu
i wież umieszczono charakterystyczne dla bożogrobców żeliwne krzyże (dwie
poziome belki). Do kościoła prowadzą dwa wejścia - główne i boczne. Nad
wejściem głównym jest umieszczony medalion z krzyżem bożogrobców, nad nim
okno zamknięte łukiem. W wieżach bocznych znajdują się analogiczne wnęki
okienne z pionowymi otworami a w wieży północnej jest umieszczony
mechaniczny zegar. Prezbiterium kościoła na zewnątrz zamknięte jest prostą
ścianą, a szczyt wieńczy falisty przyczółek z wolutowymi spływami. Pod
prezbiterium zlokalizowana jest krypta z trumnami proboszczów i kolatorów.
Wejście do krypty przed wojną zamurowano i obecnie krypta jest
niedostępna. Wnętrze kościoła z kruchtą i zakrystią posiada kolebkowo -
krzyżowe sklepienia.
Kościół w Górznie posiada trzy barokowe dzwony: w
wieży zegarowej znajduje się dzwon z 1638 roku, a w przeciwnej są dwa
dzwony i sygnaturka. Jeden z nich pochodzi z 1638 roku, a drugi z 1633
r.
Kościół p.w. Św. Krzyża w Górznie posiada bogate i zabytkowe
wyposażenie wnętrza, a architektura świątyni jest dziełem baroku
włoskiego. Wnętrze kościoła utrzymane jest w kolorach bożogrobców: złotym,
zielonym i czerwonym i posiada 62 pozycje zabytkowe (według Biura Badań i
dokumentacji Zabytków w Toruniu). Główne miejsce wśród nich zajmują trzy
rokokowe ołtarze z II połowy XVIII wieku z drewna rzeźbionego,
polichromowanego z dekoracyjnymi elementami pozłoconymi.
Ołtarz główny
jest dwukondygnacyjny, wklęsło - wypukły z bramkami i czteroma parami
kolumn. Przy kolumnach środkowych są postawione dwie figury św. biskupów
zakonu bożogrobców. Ołtarz ten jest uproszczoną i pomniejszoną kopią
ołtarza głównego kościoła bożogrobców w Nysie. W centralnej części ołtarza
umieszczona jest obramowana wnęka z obrazem z pierwszej połowy XVII wieku
w rokokowej ramie, Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maryja i Dzieciątko mają
haftowane sukienki, a na głowach nałożone korony z pozłacanego srebra. W
otoczeniu obrazu wiszą srebrne i metalowe wota (najstarsze z 1642 roku) z
XVII i XVIII wieku, które świadczą, że obraz ten był otoczony przez
wiernych szczególną czcią. Obecnie kult ten zanikł. Na zasłonie ołtarza
głównego znajduje się wczesnobarokowy z I połowy XVII wieku obraz
ukrzyżowania. Przedstawia on Chrystusa na krzyżu oraz klęczące: po lewej
Matkę Bolesną, kobietę za krzyżem oraz świętą Magdalenę po prawej stronie.
W górnej kondygnacji ołtarza głównego jest interesujący obraz olejny na
płótnie z II połowy XVIII wieku. Widzimy na nim biskupa i klęczącego
rycerza z insygniami królewskimi. Wg niektórych opinii obraz przedstawia
św. Makarego, biskupa Jerozolimy i Gotfryda z Bouillon. Na drugim planie
widoczny jest pejzaż z dużym miastem i kościołem. Zapewne jest to
Jerozolima z bazyliką Grobu Bożego (świadczy o tym charakterystyczny
wygląd świątyni). Nad całością w obłokach umieszczony jest promieniujący
krzyż patriarchalny. Obraz ten nawiązuje do tradycji zakonnej, która
związana była z obroną Grobu Bożego w Jerozolimie.
Ołtarz boczny lewy pochodzi z II połowy XVIII
wieku i zdobią go figury świętych bożogrobców i klęczących aniołów. W polu
środkowym znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z początku XX w.
Wyżej umieszczona jest płaskorzeźba biskupa otoczona obłokami, ozdobiona
ornamentyką snycerską. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się rzeźba Boga
Ojca.
Ołtarz boczny prawy pochodzi z końca XVIII wieku, ozdobiony
jest kolumnami z obrazem świętej Anny z II połowy XIX wieku. Przedstawia
świętą Annę i klęczącą obok Marię. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się
obraz z końca XVIII wieku, przedstawiający scenę opłakiwania - pod krzyżem
siedząca Matka Boska z wbitym w pierś mieczem, trzymająca na kolanach
konającego Chrystusa. W zwieńczeniu ołtarza ujęte jest z obu stron
stojącymi rzeźbami, wazami oraz okiem Opatrzności.
W prezbiterium poza
ołtarzem głównym na uwagę zasługuje ambona, chrzcielnica oraz grupa
ukrzyżowania. Ambona pochodzi z II połowy XVIII wieku i ma bogato
rzeźbiony parapet o kształcie kosza wielobocznego. Znajdują się na nim
rzeźby siedzących postaci: w środku Chrystusa jako Salvatora Mundi (Zbawcę
Świata) oraz po bokach czterech ewangelistów z ich atrybutami. Naprzeciwko
znajduje się chrzcielnica z drugiej połowy XVIII wieku w stylu rokokowym,
w kształcie nadwieszonej wielobocznej czaszy. Ponad chrzcielnicą
umiejscowiona jest grupa ukrzyżowania również z II polowy XVIII wieku. |
jak trafić: |
Do Górzna osoby zmotoryzowane
dojadą drogą krajową nr 15 do Brodnicy, a stamtąd drogą wojewódzką nr 544
do miejscowości Bartniczka, gdzie skręcą w drogę (zgodnie z
kierunkowskazem), która po 6 km jazdy doprowadzi do celu. Pozostali
powinni skorzystać z autobusów PKS z Brodnicy lub Rypina. |