KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. KRZYŻA W GÓRZNIE  pow. Brodnica

kategoria:

zabytki architektury - budowle sakralne

opis:

 Kościół p.w. Św. Krzyża (podaje się również nazwę Podwyższenia Krzyża Świętego) jest prawdopodobnie czwartym kościołem parafialnym w Górznie.  Pierwszy ufundował Kanonikom Regularnym Stróżom Grobu Pańskiego w Jerozolimie, zwanym w Polsce bożogrobcami lub miechowitami, biskup płocki Florian w 1325 roku. Kościół ten położony poza miastem, przy tzw. Fretce (obecnie ulica Freta), spłonął w 1443 roku. Na jego miejscu wzniesiono drewnianą świątynię, ale ta dotrwała do 1629 roku, kiedy to złupili ją  i spalili Szwedzi. Kolejny, drewniany kościół powstał dzięki staraniom górznieńskiego miechowity Wojciecha Ślęckiego i przetrwał do 1763 roku.
   Budowę dzisiejszego kościoła p.w. Św. Krzyża  rozpoczęto w 1765 roku, a jako budulec wykorzystano cegły z ruin zamku biskupiego. Prace przy niej trwały bardzo długo bo budowę ukończono dopiero w !812 roku. W połowie XIX wieku nadbudowano wieże kościelne.
   Budynek kościoła jest jednonawowy, czteroprzęsłowy z kruchtą i dwoma frontalnymi wieżami od zachodu o wysokości 24 m. Wieże wraz z nawą tworzą całość. Dach kościoła ma konstrukcję siodłową, a wieże - namiotową. Na szczytach dachu i wież umieszczono charakterystyczne dla bożogrobców żeliwne krzyże (dwie poziome belki). Do kościoła prowadzą dwa wejścia - główne i boczne. Nad wejściem głównym jest umieszczony medalion z krzyżem bożogrobców, nad nim okno zamknięte łukiem. W wieżach bocznych znajdują się analogiczne wnęki okienne z pionowymi otworami a w wieży północnej jest umieszczony mechaniczny zegar. Prezbiterium kościoła na zewnątrz zamknięte jest prostą ścianą, a szczyt wieńczy falisty przyczółek z wolutowymi spływami. Pod prezbiterium zlokalizowana jest krypta z trumnami proboszczów i kolatorów. Wejście do krypty przed wojną zamurowano i obecnie krypta jest niedostępna. Wnętrze kościoła z kruchtą i zakrystią posiada kolebkowo - krzyżowe sklepienia.
   Kościół w Górznie posiada trzy barokowe dzwony: w wieży zegarowej znajduje się dzwon z 1638 roku, a w przeciwnej są dwa dzwony i sygnaturka. Jeden z nich pochodzi z 1638 roku, a drugi z 1633 r.
   Kościół p.w. Św. Krzyża w Górznie posiada bogate i zabytkowe wyposażenie wnętrza, a architektura świątyni jest dziełem baroku włoskiego. Wnętrze kościoła utrzymane jest w kolorach bożogrobców: złotym, zielonym i czerwonym i posiada 62 pozycje zabytkowe (według Biura Badań i dokumentacji Zabytków w Toruniu). Główne miejsce wśród nich zajmują trzy rokokowe ołtarze z II połowy XVIII wieku z drewna rzeźbionego, polichromowanego z dekoracyjnymi elementami pozłoconymi.
   Ołtarz główny jest dwukondygnacyjny, wklęsło - wypukły z bramkami i czteroma parami kolumn. Przy kolumnach środkowych są postawione dwie figury św. biskupów zakonu bożogrobców. Ołtarz ten jest uproszczoną i pomniejszoną kopią ołtarza głównego kościoła bożogrobców w Nysie. W centralnej części ołtarza umieszczona jest obramowana wnęka z obrazem z pierwszej połowy XVII wieku w rokokowej ramie, Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maryja i Dzieciątko mają haftowane sukienki, a na głowach nałożone korony z pozłacanego srebra. W otoczeniu obrazu wiszą srebrne i metalowe wota (najstarsze z 1642 roku) z XVII i XVIII wieku, które świadczą, że obraz ten był otoczony przez wiernych szczególną czcią. Obecnie kult ten zanikł. Na zasłonie ołtarza głównego znajduje się wczesnobarokowy z I połowy XVII wieku obraz ukrzyżowania. Przedstawia on Chrystusa na krzyżu oraz klęczące: po lewej Matkę Bolesną, kobietę za krzyżem oraz świętą Magdalenę po prawej stronie. W górnej kondygnacji ołtarza głównego jest interesujący obraz olejny na płótnie z II połowy XVIII wieku. Widzimy na nim biskupa i klęczącego rycerza z insygniami królewskimi. Wg niektórych opinii obraz przedstawia św. Makarego, biskupa Jerozolimy i Gotfryda z Bouillon. Na drugim planie widoczny jest pejzaż z dużym miastem i kościołem. Zapewne jest to Jerozolima z bazyliką Grobu Bożego (świadczy o tym charakterystyczny wygląd świątyni). Nad całością w obłokach umieszczony jest promieniujący krzyż patriarchalny. Obraz ten nawiązuje do tradycji zakonnej, która związana była z obroną Grobu Bożego w Jerozolimie.
   Ołtarz boczny lewy pochodzi z II połowy XVIII wieku i zdobią go figury świętych bożogrobców i klęczących aniołów. W polu środkowym znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerznej z początku XX w. Wyżej umieszczona jest płaskorzeźba biskupa otoczona obłokami, ozdobiona ornamentyką snycerską. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się rzeźba Boga Ojca.
   Ołtarz boczny prawy pochodzi z końca XVIII wieku, ozdobiony jest kolumnami z obrazem świętej Anny z II połowy XIX wieku. Przedstawia świętą Annę i klęczącą obok Marię. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się obraz z końca XVIII wieku, przedstawiający scenę opłakiwania - pod krzyżem siedząca Matka Boska z wbitym w pierś mieczem, trzymająca na kolanach konającego Chrystusa. W zwieńczeniu ołtarza ujęte jest z obu stron stojącymi rzeźbami, wazami oraz okiem Opatrzności.
   W prezbiterium poza ołtarzem głównym na uwagę zasługuje ambona, chrzcielnica  oraz grupa ukrzyżowania. Ambona pochodzi z II połowy XVIII wieku i ma bogato rzeźbiony parapet o kształcie kosza wielobocznego. Znajdują się na nim rzeźby siedzących postaci: w środku Chrystusa jako Salvatora Mundi (Zbawcę Świata) oraz po bokach czterech ewangelistów z ich atrybutami. Naprzeciwko znajduje się chrzcielnica z drugiej połowy XVIII wieku w stylu rokokowym, w kształcie nadwieszonej wielobocznej czaszy. Ponad chrzcielnicą umiejscowiona jest grupa ukrzyżowania również z II polowy XVIII wieku.

źródło: Koj M. i R., Kościół p.w. Św. Krzyża w Górznie, Pomorze i Kujawy (?)
jak trafić:

Do Górzna osoby zmotoryzowane dojadą drogą krajową nr 15 do Brodnicy, a stamtąd drogą wojewódzką nr 544 do miejscowości Bartniczka, gdzie skręcą w drogę (zgodnie z kierunkowskazem), która po 6 km jazdy doprowadzi do celu. Pozostali powinni skorzystać z autobusów PKS z Brodnicy lub Rypina.

zdjęcie: