KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP  W KORONOWIE pow. Bydgoszcz

zabytki architektury - budowle sakralne

W wydanym w 1250 roku dokumencie książę kujawski Kazimierz, potwierdzając darowiznę swego skarbnika Mikołaja Zbrożka z Byszewa, zezwala cystersom na założenie i budowę na terenie Byszewa klasztoru. Wkrótce konwent czyni starania o przeniesienie klasztoru w nowe miejsce. Wybór padł na leżące około 9 km na wschód od Byszewa osadę Śmiewce (Smeysze), która wchodziła w skład posiadłości biskupstwa włocławskiego. W 1288 r. spisano we Włocławku umowę pomiędzy tamtejszym biskupem Wisławem a klasztorem byszewskim, w wyniku której osada ta drogą zamiany przechodzi na własność konwentu. W 1289 r. książę pomorski Mszczuj II nadał klasztorowi byszewskiemu wieś Polaszki nad Wierzycą, z której dochody przeznaczone były na budowę nowego klasztoru na terenie osady Smeysze. Osada mieściła się w malowniczej dolinie Brdy, otoczonej z trzech stron wysokimi zalesionymi wzgórzami. Ze względu na krzyżujące się tu ważne szlaki handlowe ze Świecia do Nakła i z Gdańska do Poznania, posiadała ona znacznie lepsze warunki rozwoju aniżeli Byszewo. Po raz pierwszy nowej nazwy Koronowo konwent użył w dokumencie z 1348 r. Architektem, twórcą projektu i nadzorcą budowlanym klasztoru był prawdopodobnie mnich Theodricus. Przeniesienie klasztoru z Byszewa do Koronowa było dziełem opata Engelberta, który wymieniany jest jako ostatni opat byszewski i pierwszy koronowski (zmarł w 1290 r.) 
   W 1289 r. rozpoczęto budowę kościoła - trójnawowej bazyliki z transeptem i dwoma rzędami kaplic. Położenie nowej siedziby w odległości zaledwie 9 kilometrów od poprzedniej, stwarzało dobre warunki do prowadzenia prac budowlanych. Nie było potrzeby stawiania budynków prowizorycznych i tymczasowej kaplicy. Przystąpiono od razu do stawiania budynków murowanych. Prace przebiegały w trzech fazach, dwie w średniowieczu i trzecia w okresie baroku. Rozpoczęto je od wznoszenia prezbiterium. W drugim etapie wybudowano korpus nawowy wraz z rzędem kaplic od strony południowej oraz zabudowania klasztorne. Rok 1315 to pierwsza data, z której pochodzi wiadomość, iż klasztor już stoi. Zaś rok 1350 - kiedy to nowy klasztor przesyła już grzywny na budowę katedry gnieźnieńskiej - można uznać jako termin zupełnego wykończenia kościoła i klasztoru. Po prawie stuletnim okresie świetnego rozwoju, klasztor koronowski, w wyniku zbrojnych starć z okolicznym rycerstwem, w latach osiemdziesiątych XIV stulecia został spalony wraz z księgozbiorem i archiwaliami. Spalony i grabiony klasztor znalazł się w wyjątkowo trudnym położeniu i zmuszony był poddać się opiece papieża. W 1411 r. Krzyżacy zajmują i niszczą miasto. Częste napady i grabieże zmuszają zakonników do opuszczenia swej siedziby, co spowodowało obłożenie klątwą opata Gabrela wraz z całym konwentem. Dopiero po pokoju toruńskim, gdy Koronowo przestaje być miastem nadgranicznym, nastaje dla klasztoru okres spokoju i stabilizacji. W 1523 r. biskup Mikołaj Mściwy  konsekrował kościół oraz siedem nowych ołtarzy. Za rządów opata Gnińskiego (1686-1706) kościół uległ gruntownej przebudowie i renowacji, w wyniku której wnętrze uzyskało charakter barokowy. Wyposażono też kościół w bardzo bogate i artystycznie cenne elementy. W XVIII w. powstaje na południe od klasztoru rezydencja opata. W 1819 r. następuje kasacja klasztoru przez władze pruskie. Klasztor zostaje zamieniony na kościół parafialny, a zabudowania klasztorne użyte jako więzienie, znajdujące się tam do chwili obecnej.
   W nawie północnej prezbiterium zachowane są dwa gotyckie, ceramiczne, maskowe wsporniki sklepienne, a w nawie południowej ostrosłupowy z pocz. XIV wieku. Zewnętrzne ramię transeptu pokrywają odcinki XIV-wiecznego fryzu wykonanego z barwnych glazurowanych płytek ceramicznych. Wyposażenie wnętrza kościoła jest bogate, barokowe i rokokowe z 2 połowy XVII i XVIII w. Ołtarz główny - drewniany, polichromowany kolorystycznie, złocony, z motywami roślinnymi - został wzniesiony w 1738 roku. Oprawę ołtarza stanowią dwa obrazy pędzla Bartłomieja Strobla w części środkowej - "Wniebowzięcie NMP", a w górnej kondygnacji: "Powitanie Maryi w Niebie przez Chrystusa". Ołtarze boczne barokowe i rokokowe, drewniane, polichromowane, częściowo złocone, w większości architektoniczne z rzeźbami oraz obrazami olejnymi na płótnie. W południowym ramieniu transeptu znajduje się drewniana, malowana, częściowo złocona, barokowa chrzcielnica z 2 połowy XVII w. Drewnianą ambonę pochodzącą z końca XVII w. charakteryzuje bogata dekoracja rzeźbiarska, m.in.: glob z gwiazdami i księżycem otoczony aniołami z trąbami i kartuszami, w zwieńczeniu św. Michał Archanioł z krzyżem, a u podstawy globu - kościotrup. Na zakończeniu nawy środkowej jest drewniany, rokokowy chór muzyczny z 3 ćw. XVIII. Wnętrze zdobią dwie stalle. Pierwsze, pochodzące z końca XVII wieku, są dwukondygnacyjne, barokowe, drewniane,  rozmieszczone po obu stronach prezbiterium z bogatymi płaskorzeźbami i progami w kształcie leżących lwów, zwieńczone stanowi baldachimem z ażurowa dekoracją. Drugie, jednorzędowe to dawne stalle opackie i przeorskie z fundacji opata I. B. Gnińskiego. Na uwagę zasługują również cztery drewniane, architektoniczne, konfesjonały późnobarokowe z 2 ćw. XVIII w. W nawie głównej, poda arkadami, podziwiać można obrazy pędzla Franciszka Remela z 1758 roku. Jest to cykl dziesięciu przedstawień z życia zakonu cysterskiego. W kaplicach drewniane, polichromowane rzeźby na rokokowych postumentach: NMP Niepokalanie Poczętej i Chrystusa Echo Homo z poł. XVIII w. oraz Matki Boskiej Bolesnej prawdopodobnie z 1 poł. XVII w. Ponadto w kościele znajdują się portrety opatów, płyty epitafijne oraz kartusz z insygniami władzy opackiej, herbem Łodzia i inicjałami opata Antoniego Jana Chrząstowskiego z końca lat pięćdziesiątych XVIII w.

Myk G., Przewodnik po kościele pocysterskim w Koronowie, Koronowo, 1998
www.kwpi.w.interia.pl
www.szlakcysterski.org

Kościół znajduje się przy ul. Bydgoskiej 23. Zabudowań klasztornych nie można zwiedzać, gdyż mieści się w nich więzienie.
 

fot. T. Żyterska