KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MAŁGORZATY W KOŚCIELCU KUJAWSKIM
gm. Pakość, pow. Inowrocław

zabytki architektury - budowle sakralne

Kościół p.w. św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim został wzniesiony na przełomie XII i XIII w. przez ród Awdańców. Był jedną z pierwszych świątyń romańskich w Polsce. W dokumentach po raz pierwszy jest wzmiankowany w 1362 roku. Jest to budowla jednonawowa, orientowana, zbudowana z ciosów granitowych na planie kwadratu. Prostokątne prezbiterium zamknięte jest półkolistą absydą. Prostokątna i dwuprzęsłowa nawa posiada dwie kwadratowe kaplice i kwadratową wieżę. Przemurowania są ceglane o układzie gotyckim z użyciem tzw. zendrówki. W 1488 roku kościół został podniesiony przez biskupa włocławskiego Piotra z Bnina do godności kolegiaty. Od XV wieku ulegał licznym przebudowom: ściany podwyższono i uzupełniono cegłą (1861 r.), a  od południa dobudowano  renesansową kaplicę grobową Kościeleckich, wyburzając znaczną część ściany nawy, by przebić ją szeroką arkadą, otwierając kaplicę do nawy. W 1861 r. zmieniono podobnie ścianę nawy północnej, gdzie dobudowano neorenesansową kaplicę na wzór południowej. Romański charakter zachowały ściany budowli i portal w ścianie południowej. Nie zachowały się pierwotne otwory okienne. (zobacz rekonstrukcję)
   Wnętrze kościoła jest w stylu gotyckim i renesansowym. W prezbiterium znajduje się późnogotyckie sklepienie gwiaździste (koniec XV w.), w nawie – neogotyckie sklepienie sieciowe. Ołtarz główny jest manierystyczny z XVII wieku. W polu środkowym znajduje się kopia obrazu Rafaela Przemienienie Pańskie z 1857 roku, autorstwa Romana Postępskiego. Po bokach znajdują się rzeźby św. Piotra i św. Pawła, zaś w górnej kondygnacji św. Małgorzaty i dwóch aniołków oraz w zwieńczeniu św. Agnieszki i nierozpoznanej niewiasty. Ołtarze boczne są barokowe. W lewym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XVII wieku, w srebrnej trybowanej sukience z cechą miejską Torunia, w zwieńczeniu ołtarza rzeźby św. Grzegorza i św. Stanisława oraz anioła. W ołtarzu prawym obraz św. Józefa z 1923 roku (autorstwa Zawadzkiego, ucznia Jana Matejki) w sukience miedzianej posrebrzanej z przełomu XVIII i XIX wieku oraz rzeźbami św. Piotra i św. Jana Ewangelisty w zwieńczeniu. Ambona i chrzcielnica są renesansowe i pochodzą z początku XVII wieku. W kruchcie znajduje się gotycki krucyfiks z XVI w.
   Z obu stron nawy dobudowane są kaplice, pod którymi  znajdują się krypty grobowe. Kaplica południowa (prawa) p.w. św. Barbary pochodzi z około 1559 r. i została zbudowana prawdopodobnie przez włoskiego architekta Jana Baptistę di Quadro, znanego z przebudowy w stylu włoskiego renesansu poznańskiego ratusza. Wewnątrz znajduje się ołtarz z francuskiego wapienia z obrazem św. Barbary z 1878 roku wykonany przez Czarnkowskiego. Przy wejściu do kaplicy uwagę przyciąga rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z polowy XVII wieku. Bardzo interesujący jest też dwukondygnacyjny nagrobek Kościeleckich o formach renesansowych. Spoczywają w nim: Jan Kościelecki - wojewoda łęczycki, starosta człuchowski, tucholski, bydgoski i nakielski (zm. w 1545 roku) oraz jego syn Janusz Kościelecki - wojewoda sieradzki, starosta bydgoski i nakielski. Nagrobek wystawił Janusz jeszcze za swego życia w 1559 roku. Jest renesansowy, wykonany w krakowskim warsztacie, być może w pracowni Jana Marii Padovana. Na ścianach znajdują się tablice nagrobne właścicieli wsi oraz trzy portrety XVIII - wieczne.
   Kaplica północna (lewa) p.w. Serca Jezusowego (dawniej św. Jana Ewangelisty) zbudowana została w 1862 roku w stylu neorenesansowym i jest repliką kaplicy południowej. Wewnątrz znajduje się ołtarz barokowy z rzeźbami św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Małgorzaty z XVIII wieku, epitafium drewniane z 1703 roku oraz portrety trumienne - trzy z XVIII w. i cztery z XIX i XX wieku.
   Ponadto w kościele warto zobaczyć romańskie schody prowadzące na chór (emporę). Uczestnicząc w nabożeństwie z z wystawieniem Najświętszego Sakramentu, mamy szansę zobaczyć monstrancję z 1727 roku ze sceną z Chrystusem i Tomaszem.
   Z kościołem p.w. św. Małgorzaty w Kościelcu związane są losy ks. Prymasa kardynała Józefa Glempa. Urodzony w pobliskiej wsi - Rycerzewie, tutaj przystąpił do I komunii św. i przez wiele lat służył do mszy świętej jako ministrant. Na cmentarzu kościeleckim pochowany został ojciec ks. Prymasa.

Cisowski K., Gniezno, Bydgoszcz oraz Inowrocław i okolice, Inowrocław, 2000
www.albumromanski.pl

Do Kościelca osoby posiadające własny transport dojadą drogą wojewódzką nr 251 ze Żnina lub Inowrocławia, a osoby niezmotoryzowane autobusami PKS z Inowrocławia lub Pakości. Kościelec jest położony w odległości 7 km na zachód od Inowrocławia.
 

fot. A. Sikorska