KOŚCIÓŁ P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP W MOKREM gm. i pow. Grudziądz
zabytki architektury - budowle sakralne
Obecny kościół zbudowano na początku XIV wieku. W latach 1548-1572 użytkowany przez protestantów, po czym do 1620 r. opuszczony. Po tym roku wrócił w posiadanie okolicznych katolików. Zburzony przez Szwedów w 1628 r., został odbudowany w latach 1641-1650 i staraniem Tomasza Poniatowskiego, kanonika kapituły chełmińskiej, wyposażony w nowy wystrój. We wszystkich przedsięwzięciach, szczególnie materialnych, pomagały okoliczne rodziny: Białachowscy, Reichenbachowie, Dąbscy i Borowscy.
Kościół jest gotycki, orientowany, murowany z cegły (ściany w układzie wendyjskim, szczyty i wieża w układzie mieszanym), na cokole kamiennym. Salowy, oskarpowany we wschodnich narożach korpus na rzucie prostokąta, z prostokątną zakrystią od północy, kruchtą boczną od południa i kwadratową, oskarpowaną w narożach trójkondygnacyjną wieżą od zachodu. Ściany kościoła obiega tynkowany fryz paskowy, zaś ich zwieńczenie stanowi profilowany XVII-wieczny gzyms.
Wnętrze świątyni i kruchta boczna przekryte są pozorną kolebką z listwami. Wyposażenie stanowią: wczesnobarokowy, trójkondygnacyjny ołtarz główny z około 1641 r. z obrazem Koronacji NMP w srebrnej, trybowanej sukience, z cechą miejską Gdańska i imienną Franciszka Henryka Petersena, wykonanej około 1720 r. Regencyjny ołtarz boczny z 2. ćwierci XVIII w. pochodzi z grudziądzkiego kościoła Jezuitów, z ludowym obrazem NMP Stella Maris z przełomu XVIII/XIX w. Tabernakulum w ołtarzu głównym datuje się na połowę XVII w.
Od 300 lat trwa w Mokrem kult Maryi za sprawą słynącego łaskami obrazu Matki Bożej Mokrzańskiej, który znajduje się w ołtarzu głównym kościoła. Obraz przedstawia moment koronacji Maryi. Został on ofiarowany kościołowi parafialnemu przy okazji renowacji świątyni w 1650 r. przez rodzinę Białachowskich. Wkrótce został otoczony kultem, którego inicjatorami byli miejscowi proboszczowie, między innymi ks. Tomasz Poniatowski. W związku z tym kościół obdarzany został odpustami: w 1759 przez papieża Klemensa XIII, zaś w 1888 przez Leona XIII. Trwający do dziś kult maryjny jest udokumentowany zapisami uzdrowień (również współczesnych), oraz uzyskanych łask. Wyrażają się one pozostawionymi w sanktuarium mokrzańskim wotami, których znajduje się tu około 200.
Do sanktuarium, szczególnie w dzień odpustu (15 sierpnia), od XIX w. przybywają liczne pielgrzymki, nie tylko z sąsiednich parafii. W okresie zaboru pruskiego wędrowali tu pątnicy z obszarów położonych na zachód od Wisły, przeprawiający się łodziami przez rzekę. W latach międzywojennych wśród pielgrzymów byli również przybysze z Prus Wschodnich, często nielegalnie przekraczający granicę państwa. W czasie okupacji hitlerowskiej sanktuarium w Mokrem było nieczynne. Obecnie z okazji odpustu gromadzą się tu liczne rzesze wiernych, przybywający również z odległych miejscowości.
Przy kościele rosną 3 lipy, kasztanowiec i klon zwyczajny - skupienie 5 drzew, uznane za pomnik przyrody. Warto także poprosić tutejszego proboszcza o otwarcie niewielkiego, ale bogatego w zabytkowe naczynia i szaty liturgiczne muzeum.
Piotr Łukiewski, Przewodnik PTTK
Sanktuaria Maryjne Diecezji Toruńskiej, pod red. M. Mroza i W. Rozynkowskiego, Toruń, 2003
fot. A. Sikorska
