zabytki architektury - budowle sakralne

Historia kościoła
Pierwotna fundacja kościoła  na terenie Starej Nieszawy, zapewne przez króla Władysława Jagiełłę, około 1428 roku. Obecny kościół wzniesiono w latach 1460-1468. W 1592 roku dobudowano wieżę m.in. z fundacji miejscowego mieszczanina Wawrzyńca Rzuca, a w XVI wieku kaplicę przy prezbiterium. Kościół był kilkakrotnie odnawiany m.in. na przełomie XVI i XVII w. zasklepiono kaplicę przy prezbiterium. Do nawy przybudowano kaplice: w 1637 roku od północy p.w. św. Jana Chrzciciela, a w 1705 roku od południa p.w. Najświętszej Marii Panny. Po 1721 roku odnowiono wieżę kościelną kosztem Michała Działyńskiego, kasztelana brzesko-kujawskiego. Gruntowny remont kościoła miał miejsce w latach 1951-1955 i objął on m.in.: zniesienie pozornego sklepienia nawy z XVII wieku oraz wiązania dachowego i założenie stropu żelbetowo-pustakowego.
Architektura kościoła
Kościół p.w. św. Jadwigi (pierwotnie również p.w. Rozesłania Apostołów i Najświętszej Marii Panny) to kościół późnogotycki, orientowany z kaplicami barokowymi. Murowany z cegły, o układzie gotyckim, z kaplicami otynkowanymi. Dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte ścianą prostą, z przybudówką od północy mieszczącą kaplicę i zakrystię. Szersza i wyższa nawa trójprzęsłowa, z dwuprzęsłowymi kaplicami od północy i od południa przybudowanymi do przęseł wschodniego i środkowego. Od zachodu kwadratowa wieża ze schodami w grubości muru północnego. Na wieży od strony miasta herb starosty nieszawskiego Michała Działyńskiego, zaś od północy  na wysokości drugiej kondygnacji tablica z nazwiskiem budowniczego wieży Pawła Rzuca. W murach kościoła tkwią kule z tzw. bombard - pamiątka po "potopie szwedzkim". W prezbiterium kościoła sklepienie kolebkowo-krzyżowe z wydobytymi drutami i gzymsikami u spływów, zapewne z drugiej połowy XVI wieku lub początku XVII w. W zakrystii i przedsionku sklepienie kolebkowe z lunetami, w kaplicy przy prezbiterium sklepienie późnogotyckie, sieciowe z XVI wieku. W nawie nowy strop z dekoracją kasetonową z 1952 roku. W kaplicach przy nawie sklepienia kolebkowo-krzyżowe, pod wieżą krzyżowe. Tęcza oraz powiększone okna w prezbiterium i nawie zamknięte łukiem ostrym, w przybudówkach zamknięte półkoliście. Wejście z prezbiterium do zakrystii zamknięte półkoliście.
Zabytkowe wyposażenie kościoła
- ołtarz główny: manierystyczny, z obrazem Bożego Narodzenia pędzla nieznanego malarza niderlandzkiego działającego w Gdańsku.
- ołtarze boczne:
       - Matki Boskiej Częstochowskiej z 1 połowy XVII w., w nasadzie obraz ścięcia św. Jana,
       - św. Marcina, manierystyczny z połowy XVII wieku,
       - św. Jana Nepomucena, z obrazem Matki Boskiej Skępskiej, wczesnobarokowy,
       - św. Barbary, barokowy z XVII wieku,
       - Zwiastowania NMP, barokowy z XVIII wieku.
- stalle z 1635 roku - arcydzieło snycerki polskiej (warsztat gdański)
- ambona z XVIII wieku
- chrzcielnica barokowa z XVII wieku
- skrzynia kuta (pod amboną), prawdopodobnie z XVII wieku
- wieczna lampka z 1652 roku
- ławki zdobione intarsją z XVII wieku
- chór muzyczny o malowniczej dekoracji arabeskowej
- dwa obrazy z XVII wieku namalowane przez Józefa Charzyńskiego: Pokłon Trzech Króli, na
  którym sportretowano króla Zygmunta III Wazę i Zwiastowanie NMP; oba o wymiarach 6 x 3 m.
- rzeźba klęczącej królowej, wpatrującej się w postać Ukrzyżowanego (w drugiej kondygnacji
  głównego ołtarza)
- obraz przedstawiający klęczącą królową Jadwigę z koroną na głowie (w drugiej arkadzie stalli
  północnej)
- fresk Królowej uwalniającej więźnia ( na północnej ścianie prezbiterium)
- rokokową monstrancję z figurką królowej z XVIII w. wykonana przez złotnika K. Magierskiego

Katalog zabytków sztuki w Polsce, pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, t. 11: Województwo bydgoskie, z. 1: Powiat aleksandrowski, Warszawa, 1969
Cisowski K., Toruń, Włocławek i okolice Ciechocinka, Inowrocław, 1999