KOŚCIÓŁ
P.W. ŚŚ. KOSMY I DAMIANA W OKONINIE
gm. Gruta, pow. Grudziądz
zabytki architektury - budowle sakralne
Podczas prac renowacyjnych w latach 1716-1718 we wnętrzu wykonano polichromie. Podczas kolejnych prac w 1841 roku została podwyższona wieża, zaś w latach 1911-1913 przeprowadzono gruntowny remont świątyni, dobudowując nową zakrystię oraz częściowo odsłaniając gotyckie polichromie. Kolejne prace konserwatorskie przeprowadzono w świątyni w latach 1990-1996.
Zniszczenia i okrucieństwa, jakie niosła za sobą II wojna światowa, nie ominęły też Okonina. Aresztowano i zamordowano tutejszego proboszcza, kościół zamknięto i ograbiono z cenniejszych przedmiotów. Wiosną 1945 r. sowieccy żołnierze dokończyli dzieła zniszczenia w wyposażeniu kościoła.
Kościół jest gotycki, wzniesiony na kamiennym cokole, orientowany. Bryła murowana z cegły w układzie gotyckim, z rombową dekoracją wykonaną z cegieł zendrówek (ciemniejszych, mocniej wypalonych). Salowy, oskarpowany od północy. Z tej strony znajduje się również trójkondygnacyjna wieża. W jej przyziemiu znajduje się dawna zakrystia. W grubości murów wieży znajdują się schody prowadzące na poddasze.
Do bryły kościoła od strony południowej przylega nowa zakrystia oraz kruchta boczna, od zachodu - kruchta wejściowa. Otwory okienne o przekroju ostrołukowym w większości są powiększone. Ściany boczne zwieńczone są gzymsem konsolkowym z 1841 r. Szczyt wschodni z wydzielonym fryzem opaskowym, z widocznym pierwotnym schodkowym obrysem, nadbudowanym w XVII w. Część nadbudowana zwieńczona jest sterczynami, zakończonymi stylizowanymi szyszkami. Zachodnia ściana korpusu kościoła przesłonięta jest w 1/3 bryłą kruchty, zwieńczonej trójkątnym szczytem ze sterczynami, zwieńczona fryzem opaskowym. Nad nim trójstrefowy szczyt schodkowy. Dwie dolne strefy pochodzą z przełomu XIV/XV w., górna sprzed 1640 r. Strefy oddzielone są od siebie fryzem opaskowym. Elewacja południowa jest pięcioosiowa, z centralne umieszczoną kruchtą boczną zwieńczoną szczytem ze spływami, z uformowanymi w tynku maszkaronami, główką aniołka i tablicą z datą odnowienia. Do północnej ściany, wzmocnionej dwiema skarpami, w części wschodniej przylega wieża, ujęta od północy narożnymi trójuskokowymi skarpami. Kondygnacje wieży oddzielone są od siebie fryzami opaskowymi.
Największą atrakcją okonińskiego kościoła są gotyckie i barokowe malowidła ścienne. Najstarsze (gotyckie) znajdują się na ścianach: wschodniej, północnej i południowej, datowane na 4. ćwierć XIV w. Na ścianie zachodniej znajduje się fragment z początku XV w. Ościeża wnęki tabernakulum w ścianie zachodniej i górna strefa tej ściany stanowią grupę malowideł datowanych na 1. połowę XVI w. Przed rokiem 1640 wykonano manierystyczne polichromie stanowiące motywy okuciowe i groteskowe. Z 1718 r. pochodzą malowidła barokowe, mają one formę iluzjonistycznego okna na ścianie północnej.
W wyposażeniu kościoła znajduje się późnorenesansowy (sprzed 1640 r.) ołtarz główny, przekształcony w latach 1716-1718 oraz dwa barokowe ołtarze boczne z początku XVIII w. Manierystyczna ambona i chrzcielnica pochodzą z tego samego okresu, co ołtarz główny. Granitowa kropielnica jest najprawdopodobniej średniowieczna. Znajdujące się wewnątrz kościoła ławy dla wiernych zbudowane były na przełomie XVII/XVIII w., a dwa feretrony (przenośne obrazy w ramach) datowane są na XVIII/XIX w. W kościele znajdują się również: barokowa rzeźba św. Stanisława oraz dwa krucyfiksy ludowe z XVII-XIX w. Należy tu także wspomnieć o dzwonie odlanym w 1641 r. przez Gerharda Benningka w Gdańsku i sygnaturce z 1657 r. Wypada także nadmienić, że w wyposażeniu kościoła znajduję się zabytkowy ornat z przełomu XVII/XVIII w. jak i kilka zabytków sztuki złotniczej z barokową monstrancją z końca XVII w. na czele.
Warto również wspomnieć, że w kościele w Okoninie były kręcone sceny do filmu "Pan Samochodzik i Templariusze" (sceny z kościoła w Kortumowie, gdzie pan Tomasz uwalniał Karen Petersen spod chrzcielnicy).
Piotr Łukiewski, przewodnik PTTK
Diecezja Toruńska historia i teraźniejszość, t. 14, Dekanat radzyński, pod red. S. Kardasza, Toruń, 1997
fot. ze strony
www.powiatgrudziadzki.pl
