Historia
Dwunastego kwietnia 1298 roku książę brzesko-kujawski Władysław Łokietek ofiarował zakonowi franciszkanów plac przy północno-wschodnim narożu rynku w Radziejowie, zobowiązując się do pokrycia kosztów planowanej tu świątyni i klasztoru. Niestety ze względu na ówczesną sytuację w kraju, budowa kościoła opóźniła się o ponad 30 lat. Władysław Łokietek toczył walki o zdobycie korony oraz wojny z Krzyżakami, a to nie sprzyjało podjętemu zamierzeniu. Dopiero u schyłku życia, po bitwie pod Płowcami, 27 września 1331 roku, składając Bogu hołd za odniesione zwycięstwo, wzniósł w Radziejowie kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego oraz klasztor i sprowadził tu z Krakowa Braci Mniejszych Konwentualnych.
   Najstarsze założenie świątynno-klasztorne było murowane, lecz poza gotyckim portalem kościoła i śladami ostrołukowych okien w południowej ścianie prezbiterium, nie zachowały się żadne elementy z pierwotnego wyglądu kompleksu. Wielokrotnie palone i rabowane budowle traciły rdzenne cechy stylowe. Średniowieczny budynek klasztorny istniał prawie 200 lat. Po pożarze około 1526 roku wzniesiono go ponownie, ale tym razem z drewna. W tym samym czasie przeprowadzono gruntowny remont kościoła, odbudowano ściany i dano nowy dach. Powstała wówczas wschodnia ściana prezbiterium ozdobiona półkolistą arkadą.
   W 1610 roku podczas pożaru miasta, klasztor uległ niemal całkowitemu spaleniu, a kościół poniósł szkody i pożądany był następny remont. Dopiero w 1642 roku, gdy przełożonym wspólnoty został  o. Antoni Bądkowski, ukończono odbudowę świątyni i drewnianego klasztoru, w którym do najazdu szwedzkiego mieszkało aż 24 zakonników.
   W 1657 roku franciszkanie opuścili Radziejów w obawie przed zbliżającymi się Szwedami, którzy po wkroczeniu do miasta podpalili kościół i klasztor. Wraz ze świątynią spłonął umieszczony w niej obiekt szczególnego kultu mieszkańców Radziejowa - cudowny obraz Matki Bożej. W 1658 roku nowym gwardianem został o. Baltazar Klonowicz. W ciągu sześciu lat dzięki ofiarności mieszkańców zdołał odbudować prezbiterium i część klasztoru na dawnych fundamentach. Powiększył teren pod kościołem i klasztorem, zaś całość placu przyklasztornego ogrodził. Prawdopodobnie z jego czasów pochodzi szczyt nad prezbiterium zwieńczony w tzw. ośli grzbiet.  Następny przełożony franciszkanów radziejowskich o. Antoni Gniazdowski, odrestaurował spalony przez Szwedów korpus nawowy, oddzielił go od prezbiterium łukiem tęczowym, a dach nad korpusem pokrył gontem. Kolejny gwardian o. Zygmunt Cyrus zakupił organy i wzniósł ołtarz św. Rocha. W kościele położył ceglaną posadzkę, świątynię pokrył dachówką zaś zakrystię zabezpieczył murowanym sklepieniem. Choć nie odkryto śladów podziemnego korytarza łączącego kościół z istniejącym wówczas pobliskim zamkiem jest dość prawdopodobne, że ukryta droga między dwoma obiektami funkcjonowała naprawdę.
   W 1704 roku Szwedzi ponownie zniszczyli założenie świątynno-klasztorne franciszkanów. Przez około 40 lat zakonnicy pozbawieni funduszy na odbudowę, mieszkali w zrujnowanym klasztorze i odprawiali nabożeństwa w przyklasztornej kaplicy. Kościół został odbudowany w 1748 roku z fundacji starosty radziejowskiego Józefa Sokołowskiego, a w 1750 zakończono budowę drewnianego klasztoru na planie trójkąta. Budynek klasztorny, pokryty gontami, składał się z trzech części. W pierwszej, nad zakrystią, umieszczono celę ojca kaznodziei, a niżej, obok zakrystii, dwie inne cele. W części środkowej, drugiej, znajdowały się: kuchnia, refektarz, dwa składziki i większa cela, zaś w trzeciej - cztery cele. Ówczesne stajnie, obory, stodoły oraz mniejsze budynki franciszkańskie wykonane z drewna, ogrodzono płotem. Na skraju obecnego ogrodu, w miejscu posiadłości tzw. "Rusinowska", stał browar należący do franciszkanów i studnia, z której czerpano wodę do produkcji niezwykle mocnego piwa.
   W 1789 roku o. Roch Szymański, gwardian, rozpoczął budowę obecnego murowanego klasztoru na rzucie litery L. Ogromne koszty budowy spowodowały, że nie starczyło funduszy na prace konserwacyjno-remontowe kościoła. Przeprowadzono je w 1857 roku. Powstała wówczas neogotycka kruchta wbudowana między szkarpy od strony południowej.
   W odwecie za pomoc udzielaną powstańcom styczniowym, rząd carski dokonał w 1864 kasaty klasztoru. Pozostawiono jedynie o. Bonifacego Żórawskiego, który dokładał starań by utrzymać świątynię, w jak najlepszym stanie. Po jego śmierci, od 1907 roku zarządzali kościołem księża diecezjalni. Gruntowną renowację kościoła przeprowadził w latach 30-tych XX wieku ksiądz Jan Wieczorek-rektor kościoła i pofranciszkańskiego klasztoru.
   Franciszkanie wrócili do Radziejowa 29 sierpnia 1937 roku. Ale już w 1939 roku Niemcy usunęli zakonników, a klasztor zaadoptowali na kwaterę sztabu oficerskiego. W styczniu 1945 roku franciszkanie powrócili do Radziejowa. Ponieważ kule zniszczyły wieżę ponad korpusem nawowym, zaś pociski armatni uszkodził elewację ogrodową klasztoru, zakonnicy  musieli przeprowadzić szybkie roboty murarskie.
   W 1968 roku podczas pożaru zakrystii, spłonęły dwie cele i przedwojenna podłoga prezbiterium. Tę ostatnia zastąpiono w 1980 roku obecną, marmurową posadzką. Natomiast w 2005 roku odnowiono jeden z ołtarzy w kościele, a w 2006 roku rozpoczęto renowację ołtarza z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Architektura kościoła
Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego jest gotycki z późniejszymi przekształceniami. Wzniesiony z cegły, na wydatnej podmurówce z kamienia polnego. Podpiwniczony. Zbudowany na rzucie prostokąta z wyraźnie wyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym ścianą prostą, z przylegającym od północy klasztorem, w obrębie którego usytuowana jest zakrystia. Korpus kościoła jest dwunawowy. Mieści nawę główną czteroprzęsłową i boczną od południa, wydzieloną w trakcie przebudowy w 1930 roku. Wnętrze przykryte jest sklepieniem kryształowym, wspartym na filarach międzynawowych, a od północy na wydatnych filarach przyściennych, pomiędzy którymi umieszczono wnęki na ołtarze. Tęcza prezbiterium zamknięta jest łukiem ostrym z uskokiem, podobnie zamknięte arkady międzynawowe i ołtarzowe. Nad tęczą znajduje się krucyfiks barokowy z przełomu XVII i XVIII wieku. Nawy oświetlone są oknami dolnymi, podłużnymi zamkniętymi łukami pełnymi kolistymi, wyżej okrągłymi w murach nadbudowanych w XVII wieku. Fronton zachodni ma portal ostrołukowy z profilowanej cegły, gotycki z XIV/XV w. Budynek przykryty jest prostym siodłowym dachem, a całość  budowli opięta przyporami. Od południa między szkarpami wbudowana jest neogotycka kruchta z inskrypcją dotyczącą odnowienia  oraz kartuszem herbowym biskupa Stanisława Zdzitowieckiego (1902-1927). Nad nawą, na dachu usytuowana została ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z arkadowymi przeźroczami, zwieńczona baniastym hełmem.

Zabytkowe wyposażenie
Wyposażenie kościoła p.w. Znalezienia Krzyża Świętego w Radziejowie jest późnorenesansowe, barokowe i rokokowe. Oprócz ołtarza głównego znajduje się pięć ołtarzy bocznych.
Najcenniejsze zabytki to:
- późnorenesansowa ambona z ok. 1600 roku z baldachimem z XVIII w., na którym umieszczona jest rzeźba świętego Franciszka,
- krucyfiks barokowy z XVII/XVIII w. umieszczony nad tęczą prezbiterium,
- wczesnobarokowa monstrancja z XVII wieku z cechą miejską Torunia i imienną DW,
- relikwiarz rokokowy z XIX wieku,
- obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy z około 1898 roku.

Do Radziejowa dojedziemy drogą krajową nr 62. Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego znajduje się przy ul. Franciszkańskiej.