KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. APOSTOŁÓW PIOTRA I PAWŁA W TORUNIU

zabytki architektury - budowle sakralne

Historia
W 1641 r. reformaci próbowali osiąść przy kościele św. Wawrzyńca przed Bramą Chełmińską w Toruniu co spowodowało gwałtowny sprzeciw władz miejskich oraz konkurencyjnego zakonu bernardynów. Dzięki protekcji biskupa chełmińskiego Kaspra Działyńskiego kilka lat spędzili w jego toruńskiej kamienicy. Dzięki staraniom Stanisława Sokołowskiego kasztelana bydgoskiego i starosty dybowskiego, uzyskano zgodę królewską na lokalizację klasztoru po przeciwnej stronie Wisły, na terenie wsi Piaski, u granic miasteczka Podgórza. Kościół został ufundowany w 1644 roku przez Stanisława Sokołowskiego.
   Konsekracja kościoła p. w. świętych Piotra i Pawła miała miejsce 22 czerwca 1659 r. Jednak śmierć fundatora i potop szwedzki spowodował, że budowa zespołu klasztornego wydłużyła się - prace budowlane trwały jeszcze do 1661 r. W międzyczasie w niewykończonym klasztorze podczas oblężenia załogi szwedzkiej w Toruniu przez siły polskie w czasie Potopu, od września do 5 listopada 1658 r. przebywała królowa Ludwika Maria ze swym dworem, której krótko towarzyszył król Jan Kazimierz. Na pamiątkę zwycięstwa Polaków, z ofiar króla miał być ufundowany do budowanego kościoła ołtarz św. Piotra i Pawła, a z ofiar królowej, Marii Ludwiki Gonzagi ołtarze boczne. Na początku XVIII wieku dobudowano do środkowego przęsła kościoła, od strony północnej kaplicę Najświętszej Marii Panny, oddzieloną półkoliście, zamkniętą absydą od nawy. Od spalenia drewnianej zabudowy Podgórza (w tym fary św. Anny) przez wojska francuskie w 1813 r., kościół pełni funkcje parafialne.
   W 1832 r. konwent został skasowany przez władze pruskie. W klasztorze mieściła się odtąd plebania, szkoła i zabudowania gospodarcze, a stan budynków ulegał pogorszeniu. Poważniejsze prace remontowe podjęto przed I wojną światową. 24 stycznia 1945 r. zabudowania zostały uszkodzone wskutek wybuchu pociągu z amunicją. W latach pięćdziesiątych były prowadzone prace konserwatorskie w kościele. 1 lipca 1987 r. powrócili franciszkanie, którzy prowadzą parafię i z energią przystąpili do odbudowy klasztoru.

Architektura
Barokowy, murowany i tynkowany kościół składa się z dwuprzęsłowego, wielobocznie zamkniętego prezbiterium zwróconego na wschód i szerszej trójprzęsłowej nawy, krytych sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Od północy do nawy została dobudowana nieco późniejsza kwadratowa kaplica NMP. Piętrowy, trójskrzydłowy klasztor przylega do kościoła od południa, na parterze sklepione krużganki z 4 stron otaczają kwadratowy wirydarz. Długość nawy kościelnej wynosi 17,6 m, szerokość 10,3 m, wysokość 9 m; prezbiterium (o takiej samej wysokości) ma 9,2 m długości i 6,2 m szerokości. Skromny wygląd budowli ściśle odpowiada zakonnym przepisom. Jedynym bardziej efektownym akcentem jest wolutowy zachodni szczyt kościoła, ozdobiony wnękami. Działał tu warsztat budowlany, zatrudniony na potrzeby zakonu także we Włocławku i w Pułtusku. Dwie wieżyczki na kalenicy świątyni wzniesiono w XVIII w. Wolnostojąca dzwonnica została zbudowana w 1925 r.

Zabytkowe wyposażenie
Wyposażenie wnętrza jest jednolite, rokokowe, z lat 60. XVIII w. Zgodnie z zakonnymi przepisami pozbawione jest złoceń i polichromii, a wyglądem nawiązuje do wyposażenia świątyni reformackiej w Boćkach. Składa się na nie 6 ołtarzy, ambona, konfesjonały i ławki. Są one dziełem dobrego warsztatu snycerskiego o wielkopolskiej proweniencji, działającego na potrzeby zakonu m.in. również w Brodnicy, Grudziądzu, Płocku i w Pułtusku. Wykonał on również figury tworzące grupę Grobu Świętego. Ołtarz główny pierwotnie był ustawiony w połowie prezbiterium, za nim mieściła się zakrystia i oratorium zakonne. Starsze od reszty wyposażenia są 2 obrazy – "Wręczenie św. Piotrowi kluczy Królestwa Niebios" z 1668 r. (zapewne z pierwszego ołtarza głównego) i Zaślubiny Marii – prawdopodobnie dzieło toruńskie z pierwszej połowy XVIII w. Obrazy w ołtarzu Niepokalanego Poczęcia NMP w kaplicy i stacje drogi krzyżowej malował w latach 1788-1794 Kazimierz Łukaszewicz z Włocławka. Główny obraz w kaplicy jest naśladownictwem dzieła Carlo Maratty w kościele św. Izydora w Rzymie z 1653 r. Bogata dekoracja malarska sklepień w lat 1957-1958 jest dziełem Leonarda i Anny Torwirtów – wcześniej zgodnie z zasadami reformackimi, kościół był pozbawiony dekoracji malarskiej. Spośród niegdyś licznych portretów i epitafiów dobrodziejów klasztoru, m.in. Dąmbskich i Kościelskich, zachowało się tylko parę. Obraz ołtarzowy "Św. Piotr z Alkantary" znajduje się w zbiorach Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.

Domasłowski J., Kościół świętych Piotra i Pawła i klasztor franciszkanów (dawniej reformatów) na Podgórzu w Toruniu, Toruń, 2007,

Kościół p.w. świętych Piotra i Pawła znajduje się w dzielnicy Podgórze na  ul. Poznańska 31.
 

fot. wikipedia