KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. KATARZYNY W WIELKIM CZYSTEM
   gm. Stolno, pow. Chełmno

zabytki architektury - budowle sakralne

Historia kościoła
Kościół erygowany w 1246 roku. Został zbudowany w 3 ćwierci wieku XIII, rozbudowany lub odnowiony w 1 ćwierci XIV wieku. Nowe nakrycie wnętrza w 1546 roku. Odnowiony w 1615 roku oraz w 1657 po ograbieniu przez Szwedów. Restaurowany w duchu neogotyckim w 1877 roku. Wnętrze kościoła zostało wypalone w 1914 roku, a odbudowa jego nastąpiła w 1925 roku. Powiększony został wówczas o prezbiterium.
Architektura kościoła
Kościół p.w. św. Katarzyny w Wielkim Czystem położony jest na niewielkim wzniesieniu, między dwoma jeziorami, połączonymi strugą. Jest to kościół orientowany, murowany z przyciosanych kamieni polnych, układanych w warstwy, z użyciem granitu łamanego i gruzu ceglanego, nadbudowany cegłą. Pierwotnie salowy (prezbiterium wraz z zakrystią dobudowane w 1925 roku), na rzucie wydłużonego prostokąta, z kwadratową wieżą od zachodu częściowo wbudowaną w korpus. Od południa znajduje się prostokątna kruchta, dobudowana w XV lub na początku XVI wieku.
   Wnętrze nakryte pozornymi sklepieniami (1925), kruchta pod wieżą sklepiona kolebkowo, a kruchta południowa - krzyżowo w XVI wieku. Pomieszczenie na wieży jest kryte stropem. Na zewnątrz kościół opięty szkarpami dwuskokowymi, ponadto jednoskokowe, późniejsze szkarpy, jedna od północy przy nawie oraz trzy przy kruchcie południowej, wszystkie uzupełnione i podwyższone w cegle w 1877 i 1925 roku. Okna ostrołukowe, zapewne powiększone w 1877 roku. Szczyt wschodni częściowo przesłonięty dachem prezbiterium, w strefie dolnej gotycki z około 1310 roku z dwiema ostrołukowymi blendami i parą sterczyn, w górnej z 1546 roku schodkowy, z 5 blendami zamkniętymi półkoliście, częściowo rekonstruowany w 1877 roku. W elewacji zachodniej, w części południowej prostokątna wnęka z wmurowanym u góry dużym głazem granitowym; półszczyty wtopione w wieże, trójkątne ze sterczynami i parami blend ostrosłupowych, wydzielone i przedzielone fryzami opaskowymi. Wieża w dolnej kondygnacji kamienna, w górnych murowana z cegły. Na osi portal ostrołukowy, dwuuskokowy, ceglany sfazowany. Wyżej fryzy opaskowe wydzielające dwie kondygnacje i w każdej z nich dwie strefy. Ściany każdej kondygnacji rozczłonkowane trójkami blend ostrołukowych, z których środkowe mieszczą okna. Górna strefa wyższej kondygnacji oraz schodkowo-sterczynowe szczyty wieńczące ją od zachodu i wschodu zostały nadbudowane w 1877 roku. Dachy kryte dachówką: na nawie, prezbiterium i wieży dwuspadowe.
Zabytkowe wyposażenie kościoła:
- krucyfiks barokowy z przełomu XVII/XVIII w.
- puszka rokokowa z rytym ornamentem stopy i ażurową koroną oraz literami I.Z.AVE i datą 1794
- feretrony rokokowe z końca XVIII wieku; jeden z obrazami św. Pawła diakona i nierozpoznanego męczennika; drugi z obrazami św. Katarzyny i Maura; a trzeci w kształcie baldachimu z rzeźbą Matki Bożej z Dzieciątkiem
- kociołek na wodę, miedziany z XVII wieku

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. XI: Województwo bydgoskie, pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, z. 4: Powiat chełmiński, oprac. T. Mroczko, Warszawa, 1975

Miejscowość Wielkie Czyste jest położona nieopodal drogi międzynarodowej E75  na odcinku Chełmno- Toruń. Dojedziemy do niej skręcając zgodnie z drogowskazem, za lub przed (w zależności od której strony jedziemy) wsią Stolrus i wjedziemy w drogę lokalną, która po 1 km jazdy doprowadzi nas do celu. Można też skorzystać z autobusów PKS jadących do Wielkiego Czystego z Chełmna.
 

fot. A. Sikorska