|
CHEŁMNO |
|
| kategoria: | zabytkowy układ urbanistyczny |
| opis: |
Czas powstania istniejącego, zachowanego bez zmian układu urbanistycznego
Chełmna wiąże się z datą powtórnego przywileju lokacyjnego z 1251 r. Granice przestrzennego układu średniowiecznego miasta, zamknięte zostały
murami obronnymi, których przebieg dostosowano do topografii terenu,
prowadząc je wzdłuż krawędzi wysoczyzn. Wewnątrz murów zaplanowany został regularny układ przestrzenny oparty na krzyżujących się przy rynku dwóch podstawowych ciągach komunikacyjnych: ulic Grudziądzka-Szkolna oraz prostopadle do nich: Rybacka-Toruńska, uzupełniony równoległymi do głównych kierunków ciągami ulic tworzącymi czteroulicowy typ układu przestrzennego w systemie szachownicowym. Jego centralną część zajmuje prostokątny rynek o wymiarach 157 x 113 metrów, należący do największych płyt rynkowych w Polsce. Pośrodku placu rynkowego znajduje się oczywiście ratusz, który stanął tu już około 1298 r. Na terenie starówki wybudowano też 6 gotyckich kościołów. Przecinające się pod kątem prostym ulice wydzielają prostokątne i kwadratowe bloki zabudowy z zachowanymi od czasów średniowiecza pierwotnymi parcelami budowlanymi wytyczonymi według miar tzw. pręta chełmińskiego. W XV wieku miasto zostało podzielone na kwartały ze względów administracyjnych, obronnych i podatkowych. Wytyczono cztery kwartały: 1. kwartał większy - obejmował wschodnią część miasta. Ograniczały go dzisiejsze ulice: Grudziądzka, Rynek i Toruńska aż do Bramy Toruńskiej. Tu zamieszkiwali najbogatsi mieszczanie. 2. Kwartał mniejszy - to południowa cześć miasta. Określały go ulice: Toruńska, Rynek oraz Biskupia. 3. Kwartał franciszkański w granicach ulic: Biskupiej, Rynku i Rynkowej. 4. Kwartał dominikański - obejmował północną część miasta. Wytyczały go ulice: Rynkowa, Rynek i Grudziądzka. Dzielnica ta była najliczniej zamieszkana. Jednym z wyjątkowych elementów struktury przestrzennej miasta są zachowane niemal w pełnej długości mury obronne, wznoszone od połowy XIII w. do połowy wieku XIV., wzmocnione basztami i bramami miejskimi. Ciąg zachowanych murów mierzy blisko 1700 metrów długości, w większości zachowanych w pełnej wysokości. Mury poprowadzono wzdłuż krawędzi wysoczyzny, wykorzystując doskonałe warunki obronne. W miejscach łatwiej dostępnych, tj. od stron wschodniej i zachodniej, znajdowały się fosy wypełnione wodą, w których miejscu w XIX wieku zostały założone parki tworzące tzw. planty, obecnie oddzielające zespół staromiejski od pozostałej części miasta, tworząc otulinę historycznego zespołu. W systemie obronnym występują różne typy baszt: otwarte od strony miasta oraz zamknięte prostokątne, jak też okrągłe wieże znajdujące się w południowym odcinku murów. Chełmno posiadało 25-27 baszt, z czego zachowały się 23. Pierwotne blankowanie murów posiadało zamurowane później strzelnice oraz odsadzkę od strony wewnętrznej, na której umieszczony był drewniany pomost - ganek skomunikowany z baszami i bramami. Podwyższenie murów do obecnej zachowanej w wielu fragmentach wysokości, nastąpiło po 1563 roku. Dostęp do miasta umożliwiały usytuowane przy wylotach ulic bramy uzupełnione przedbramiami: Merseburska, Grudziądzka, Wodna, Franciszkańska, Tkacka, Toruńska oraz Mostowa. Do dzisiaj zachowała się położona po wschodniej stronie miasta Brama Grudziądzka, zachowana dzięki sakralnej funkcji, którą pełniła od XVII wieku oraz Brama Merseburska w obrębie zespołu klasztornego (obecnie Kaplica Grobu Pańskiego). |
| źródło: |
Grzeszna-Kozikowska A. i in., Chełmno - przewodnik, Chełmno, 2003
www.kobidz.pl |
| jak trafić: | Średniowieczne Chełmno mieści się w obrębie ulic: Wałowa, Podmurna, Stare Planty, Dominikańska, Klasztorna. |
| zdjęcie: |
|
|
|
|
