PAŁAC W POTULICACH  gm. i pow. Nakło n. Notecią

kategoria:

zabytki architektury - pałace, dworki, chaty

opis:

Miejscowość, zwana do początków XVIII w. Kantowo, to siedziba rodu Potulickich herbu Grzymała. Z Potulicami ród Potulickich związany był już od XVI w. Od 1852 r. majątkiem zarządzał hrabia Kazimierz Wojciech Potulicki, który wybudował w Potulicach, na miejscu wcześniejszej rezydencji rodzinnej, neogotycki pałac oraz urządził wspaniały i rozległy park krajobrazowy w jego otoczeniu. Nie wiadomo kiedy pałac dokładnie powstał, gdyż budowany był etapami przez wiele lat. Przypuszcza się, że kulminacja budowy przypadła w latach 60. XIX w., a na pewno budowano go pomiędzy rokiem 1854 a 1880. Projektantami pałacu, kaplicy i pozostałych budowli na terenie majątku byli: Leander Marconi, Henryk Marconi i Stanisław Hebanowski. Pałac, zaprojektowany w modnym ówcześnie stylu angielskiego neogotyku z elementami renesansowymi, należał do największych tego typu budowli w Wielkim Księstwie Poznańskim. Swoim rzutem przypominał literę "L". Składał się z 3 zasadniczych części: dwupiętrowego budynku głównego z tarasem nad głównym wejściem wspartym czterema kolumnami oraz jednopiętrowego skrzydła wschodniego, załamanego pod kątem prostym, a także kwadratowej wieży umieszczonej w narożniku drugiej części budynku. Od strony elewacji północnej znajdował się dziedziniec wewnętrzny, natomiast od strony południowej - frontowej - rozciągał się park. Środkową część budynku głównego zaakcentowano wyróżniającymi się trzema wielkimi oknami zakończonymi półkoliście, za którymi znajdował się prawdopodobnie salon. Pozostałe okna pałacu były prostokątne za wyjątkiem paru małych półkolistych okienek na piętrze. Masywne okna parteru w całym pałacu zamknięto tzw. łukiem odcinkowym. Przy niektórych znajdowały się po dwa herby. Elewacje całego pałacu pokrywały delikatne geometryczne rowki, zwane boniowaniem, które w połączeniu z małymi okienkami pierwszego pietra budynku głównego, tworzyły charakterystyczne rysy renesansu florenckiego. Charakter gotycki nadawały pałacowi  blanki wieńczące cały budynek oraz ośmioboczne wieżyczki wyodrębniające poszczególne części pałacu. Do skrzydła wschodniego przylegała od południa oranżeria, która nie zachowała się do dzisiejszych czasów 
   W 1880 r. hrabia zapisał majątek najmłodszej z pięciu  córek  - Anieli Potulickiej. Była ona doskonałym gospodarzem i gorącą patriotką, prowadziła działalność społeczną i charytatywną. Wiedząc, że nie pozostawi po sobie następcy, który przejąłby majątek, postanowiła założyć fundację w oparciu o dobra klucza potulickiego,  z którego dochody przeznaczyła na nowo powstały Katolicki Uniwersytet Lubelski. Natomiast pałac wraz z około 60 hektarowym terenem parku, tuż przed swoją śmiercią oddała na siedzibę Towarzystwa Chrystusowego. Hrabina Aniela - ostatnia przedstawicielka tej linii Potulickich - zmarła w 1932 r. Pochowano ją w rodzinnym grobowcu znajdującym się w podziemiach kaplicy zbudowanej opodal pałacu.
   Fundacja Potulicka zarządzała majątkiem do 1939 r.  W okresie II wojny światowej w pałacu ulokowały się władze hitlerowskie tworząc początkowo szkołę dla podoficerów SS. Później zorganizowano tam obóz przesiedleńczy dla Polaków, zaś od 1941 r. karny obóz pracy. Po drugiej wojnie światowej, w latach 60. XX wieku pałac gruntownie przebudowano, zmieniając jego układ wewnętrzny i wygląd zewnętrzny. Zatarto charakterystyczne cechy stylowe poprzez przebudowę zewnętrzną, wymianę okien, całkowite zatarcie zdobnictwa elewacji, pozostawiając jedynie  charakterystyczną wieżę narożną z blankami. Od czasu tej gruntownej przebudowy budynek pełni funkcje mieszkaniowe. Skrzydło wschodnie jest obecnie najgorzej zachowanym elementem pałacu. Posiada stare i zniszczone wielkie salonowe okna, a ciekawe architektonicznie kamienne fundamenty widoczne od strony północnej mają wyraźne ubytki i szczeliny. 

źródło: Łaniecki S., Pałace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego, Sępólno Kraj.- Nakło n. Notecią, 2005
jak trafić: Dojazd do Potulic autobusem PKS relacji Bydgoszcz - Nakło n. Notecią. Zespół pałacowo - parkowy znajduje się na północ od głównej szosy, dojście z centrum aleją lipową prowadzącą do pałacu. Można też wysiąść w miejscowości Występ i ścieżką dydaktyczną prowadzącą sprzed szkoły dojść do pałacu Drogą hrabiny Anieli Potulickiej - wiodącą przez piękny bór mieszany ze skupiskiem 260 - letnich dębów. Przez zespół pałacowo - parkowy w Potulicach prowadzi pieszy "Szlak Nadnotecki" w kolorze żółtym: Bydgoszcz - Nakło n. Notecią - Piła.  zobacz na mapie
 
zdjęcie:

Fronton pałacu w Potulicach ok. 1912 r.
 
fot. ze strony  http://dworki.3k.pl

Skrzydło wschodnie pałacu obecnie

fot. ze strony http://zenek13.blogspot.com