REZERWAT "CISY STAROPOLSKIE IM. LEONA WYCZÓŁKOWSKIEGO"
gm. Cekcyn, pow. Tuchola
kategoria:

obiekty przyrodnicze - rezerwaty przyrody
opis: Rezerwat Cisów Staropolskich im. Leona Wyczółkowskiego w Wierzchlesie został utworzony 18 czerwca 1956 roku dla ochrony fragmentu pierwotnej puszczy pomorskiej z najliczniejszym w Polsce i jednym z największych w Europie stanowiskiem cisa pospolitego (Taxus baccata L.). Cis pospolity to rzadko obecnie występujący rodzimy gatunek drzewa iglastego. Rośnie powoli, wolniej od wszystkich naszych drzew. Jego drewno o wiśniowej barwie jest bardzo twarde i wytrzymałe. Od dawien dawna było wykorzystywane do wyrobu inkrustowanych mebli, rzeźb, a przede wszystkim broni: łuków, oszczepów i kusz. Przyczyniło się to jednak do prawie całkowitego wyginięcia gatunku, pomimo że kiedyś licznie występował w Polsce. Cis jest drzewem dwupiennym, co znaczy, że na jednym okazie są tylko kwiaty męskie albo tylko żeńskie. Całe drzewo z wyjątkiem czerwonej osnówki jest trujące. Zawiera alkaloid o nazwie taksyna. Ze względu na rzadkość naturalnego występowania cis został objęty ochroną gatunkową.
   Wierzchlaskie cisy są objęte ścisłą opieką już od 1827 roku. Dowodzi tego datowana na tenże rok notatka o surowej ochronie uroczyska, które nazywano z niemieckiego ziesbuch (cisowy gaj), w nadleśnictwie Lindenbusch. Rezerwat nazwano imieniem Leona Wyczółkowskiego, znanego malarza i grafika. Artysta często przebywał tutaj w latach trzydziestych ubiegłego wieku, czerpiąc natchnienie dla ponad stu rysunków wykonanych przeważnie tuszem lub węglem. Ich tematem były wierzchlaskie osobliwości: monumentalny cis "Chrobry", sosny "bliźniaczki", "lipa Chopina" i wiele innych. Niektóre z tych dzieł można podziwiać w Muzeum Okręgowym jego imienia w Bydgoszczy przy ulicy Gdańskiej.
    Od bramy wejściowej do właściwej części rezerwatu prowadzi poprzez bagna wąska zarośnięta krzewami grobla. Za groblą roztacza się tajemniczy świat leśnej, "cisowej świątyni". Niebotyczne sosny, potężne jawory, brzozy, jesiony i graby tworzą architektoniczne sklepienie. Pod nimi rosną w półmroku owe tajemnicze, historyczne cisowe drzewa. Obecnie znajduje się tutaj około 3600 cisów. Najliczniejszą grupę stanowią drzewa w wieku 110-160 lat. Najstarszy, a zarazem najokazalszy egzemplarz liczy około 600-700 lat i nosi nadane przez Wyczółkowskiego imię "Chrobry". Niestety cisy w Wierzchlesie umierają. Ich liczebność z roku na rok jest coraz mniejsza. Wprawdzie obradzają one stosunkowo obficie i wysiewają nasiona, które kiełkują, ale małe siewki rosną tylko 2-3 lata i giną. Przyczyn tego zjawiska do końca nie wyjaśniono. Na trasie ścieżki, spotkamy miejsce szczególne - grób rodziny Bocków. Jeden z członków tej rodziny był na tym terenie, na początku XIX wieku królewskim nadleśniczym. Uważa się go za jednego z prekursorów ochrony wierzchlaskiego, "cisowego boru". Miejsce to było dla niego tak ważne, że życzył sobie, by stało się miejscem wiecznego spoczynku jego i rodziny. Rezerwat obok miejsca ochrony cisa jest też zachowanym w prawie nienaruszonym stanie, fragmentem dawnych lasów naturalnych i wyspą pośród dominujących wokół borów sosnowych. Obecnie zajmuje powierzchnię 89,63 ha, z czego około połowy stanowią wody jeziora Mukrz. W części leśnej jest ogrodzony i objęty ścisłą ochroną.
źródło: Ślusarczyk W., "Święty Gaj" Wyczółkowskiego, Poznaj swój kraj, 2003, nr 6, s. 39
www.wierzchlas.las.pl
jak trafić: Rezerwat "Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" znajduje się w miejscowości Wierzchlas, na  południowo - wschodnim krańcu Borów Tucholskich, nad jeziorem Mukrz. Aby dotrzeć do Wierzchlasu trzeba dojechać pociągiem do Wierzchucina, skąd do rezerwatu jest około 4 km w kierunku południowym.  Zmotoryzowani dojadą do rezerwatu jadąc od strony Tucholi lub Świecia drogą wojewódzką nr 240. W lesie, pomiędzy miejscowościami Bysław i Rykowisko, niedaleko przejazdu kolejowego, wąska szosa odchodzi w kierunku północnym do Wierzchucina. Warto zwrócić uwagę na drewnianą tablicę kierunkową. Szosa po kilku kilometrach sama zaprowadzi na parking przy rezerwacie, o czym informuje umieszczona tam tablica. Do bramy rezerwatu doprowadzają aż trzy piesze szlaki turystyczne: zielony (Tleń - Błądzim), czarny (Lniano - Cekcyn) i żółty (Bysław - Bładzim). Warto wcześniej uzgodnić termin zwiedzania z przewodnikiem (kontakt), gdyż inaczej możemy oglądać go tylko zza ogrodzenia.  zobacz na mapie
 
zdjęcie:


fot.  M. Gierlicki


fot. T. Frymark