REZERWAT "DOLINA OSY"  pow. Grudziądz

obiekty przyrodnicze - rezerwaty przyrody

Rezerwat krajobrazowy "Dolina Osy" utworzony został w 1994 roku na powierzchni 665,12 ha na terenie leśnictwa Słup. Teren objęty ochroną rezerwatową charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą (zbocza doliny Osy o dużych deniwelacjach) i holoceńskimi rozcięciami erozyjnymi w krajobrazie glacjalnym. W skład rezerwatu wchodzi odcinek rzeki Osy o długości około 14 km i powierzchni 11,36 ha. W rezerwacie wyodrębniono  8 głównych zespołów roślinnych: oles, łęg jesionowo - olchowy, łęg wiązowo - jesionowy, łęg topolowo - wierzbowy, grąd subkontynentalny, wielogatunkowy las zboczowy,  buczynę pomorską, świetlistą dąbrowę.
   Oles występuje w lokalnych zagłębieniach terenu, głównie w dolinie Łasinki. W warstwie drzew dominuje olcha czarna, warstwę krzewów tworzą kruszyna i porzeczka czarna. Zbiorowisko roślin ma budowę kępkową. Wywyższone kępy formują się wokół pni drzew, rosną na nich turzyca długokłosa oraz niektóre gatunki borowe: borówka czarna i siódmaczek leśny. Dolinki porastają najczęściej turzyca błotna, narecznica błotna, psianka słodkogórz, karbieniec pospolity, babka wodna, knieć błotna i inne.
   Łęg jesionowo - olchowy wykształcił się u podnóży stoków i w niszach źródliskowych. W warstwie drzew występuje głównie olcha czarna z domieszką jesionu. Jest to najbardziej zniekształcony pod względem składu gatunkowe zespól roślinny, gdyż wyeliminowany zeń został jesion wyniosły. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest hodowla zwierzyny płowej (daniela i sarny) w nadmiernych ilościach. Jesion jest smakołykiem daniela - zgryza on młode pędy i obgryza korę, olcha natomiast jest mu zupełnie obojętna. W ten sposób z upraw wyeliminowany został jesion, a pozostała olcha, często z odrośli. Kiedy rozpoczęto grodzić uprawy, wyrosły w dolinie Osy pierwsze młodniki jesionowe. Warstwę krzewów tworzy przede wszystkim dziki bez czarny i sporadycznie szakłak pospolity. W runie wyraźny jest aspekt wiosenny i letni, wiosną kwitnie śledziennica skrętolistna i ziarnopłon wiosenny, a latem dominują przytulia czepna, pokrzywa zwyczajna, wiązówka błotna, niecierpek pospolity i inne. W zespole tym występuje także czosnek niedźwiedzi.
   Łęg wiązowo - jesionowy występuje na łagodnie pochylonych zboczach niektórych wcięć erozyjnych i u ich wylotu do doliny Osy. Wśród drzew dominują wiąz polny, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły i dąb szypułkowy. W warstwie krzewów rosną dziki bez czarny, szakłak, głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy, porzeczka czerwona. Runo jest bardzo bogate, wiosną kwitną między innymi ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy, zawilec żółty, latem panują wysokie byliny.
   Łęg wierzbowo - topolowy wykształcił się fragmentarycznie na terasie zalewowej wzdłuż rzeki, największy fragment występuje naprzeciw młyna w Słupie. W drzewostanie występują przede wszystkim topola czarna, topola biała, wierzba krucha i wierzba biała.
   Grąd subkontynentalny jest zbiorowiskiem roślinnym, które zajmuje na terenie rezerwatu największą powierzchnię, wykształcił się w trzech podtypach: grądu niskiego, typowego i wysokiego. Grądy niskie zajmują najniżej położone partie zboczy, siedliska umiarkowanie wilgotne zajmuje grąd typowy, a w górnych partiach zboczy - najbardziej suchych - wykształciły się grądy wysokie. Drzewostan tworzą lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, buk zwyczajny, klon pospolity, grab zwyczajny, wiąz górski, jawor. W podszycie rosną trzmielina brodawkowata, trzmielina europejska, leszczyna, głóg jednoszyjkowy, głóg dwuszyjkowy, wiciokrzew suchodrzew, dereń świdwa, wawrzynek wilczełyko i inne. Runo jest niezwykle bogate i w zależności od pory kwitnienia tworzy kilka aspektów. Występują tutaj kokorycz pusta, zawilec żółty, zawilec gajowy, groszek wiosenny, miodunka ćma, czyściec leśny, szczyr trwały, gajowiec żółty i inne.
   Wielogatunkowy las zboczowy wykształcił się fragmentami w niektórych jarach. W grądzie zboczowym wśród drzew dominują klon pospolity i lipa drobnolistna, występują także klon polny, wiąz górski i dąb szypułkowy. Z krzewów rosną: wiciokrzew suchodrzew, trzmielina europejska, dereń świdwa, berberys pospolity, głóg jednoszyjkowy. W runie spotykamy fiołka przedziwnego, miodunkę ćmą, miodunkę plamistą, kopytnika pospolitego, kokorycz pełną.
   Buczyna pomorska zajmuje płaskie lub faliste fragmenty przylegającej do doliny wysoczyzny morenowej. W drzewostanie panuje buk z niewielką domieszką dębu szypułkowego, klonu pospolitego i lipy drobnolistnej. W runie dominują trawy z charakterystyczną dla buczyny pomorskiej perłówką jednokwiatową oraz prosownicą rozpierzchłą, wiechliną gajową, zachyłką trójkątną, zawilcem gajowym, gajowcem żółtym i inne.
   Świetlista dąbrowa wykształciła się fragmentami w północnej części rezerwatu na stokach o wystawie południowej. Jest to rzadko spotykany na północy niżu Polski zespół roślinny. Drzewostan tworzą dęby szypułkowy i bezszypułkowy, w warstwie krzewów występują trzmielina brodawkowata, głóg jednoszyjkowy, wiciokrzew suchodrzew, szakłak pospolity, berberys i jałowiec pospolity. W runie rosną pięciornik biały, wyka kaszubska, miodunka wąskolistna, jaskier wielokwiatowy, koniczyna dwukłosa, groszek czerniejący, bodziszek czerwony, dzwonek brzoskwiniolistny, ciemiężyk białokwiatowy i inne. W rezerwacie rośnie wiele gatunków roślin rzadkich i chronionych: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, storczyk szerokolistny, podkolan biały, podkolan zielonawy, listera jajowata, gnieźnik leśny, przetacznik górski, ułudka leśna, niezapominajka leśna, jaskier kaszubski, pluskwica europejska, zdrojówka rutewkowata, czosnek niedźwiedzi, perłówka jednokwiatowa, zachyłka trójkątna, paprotnica krucha.
   Na obszarze rezerwatu występuje 60 gatunków ptaków. Do niewątpliwych osobliwości należy orlik krzykliwy który od wielu lat gnieździ się w dolinie Osy. W Małych Szczepankach nad Łasinką jest kolonia czapli siwej - około 70 gniazd. W 1999 roku zaobserwowano na terenie rezerwatu pierwsze ślady żerowania bobrów.

fot. T. Stenka