miejsca pamięci narodowej

We wrześniu 1939 roku na terenie powiatów sępoleńskiego i tucholskiego niemiecki najeźdźca utworzył powiatową jednostkę para policyjnej organizacji "Selbstschutz" z siedzibą w Sępólnie i zakresem działania obejmującym obydwa powiaty. Komendę objął Wilhelm Richard. Funkcjonariuszami "Selbstschutzu" byli z reguły miejscowi Niemcy doskonale znający ludność, odpowiednio przeszkoleni i ustawieni ideowo przez przybyłych Niemiec instruktorów.
   W październiku i listopadzie 1939 r. w lesie nad rzeczką Kicz hitlerowcy przeprowadzili szereg egzekucji. Zebrane z różnych źródeł informacje wskazują na to że w Rudzkim Moście i najbliższej okolicy zamordowano około 560 osób. Dokładną liczbę trudno dzisiaj ustalić. Różne źródła podają jedynie przybliżone dane. Mordu dokonano w dniach 24, 27 i 30 października oraz 2, 6 i 10 listopada 1939 r.
   Po wojnie zdołano ustalić i odkryć 6 zbiorowych mogił. Jednak ustalenie dokładnej liczby zamordowanych na podstawie nie najlepiej zachowanych szczątków ofiar i być może nieznajomości lokalizacji wszystkich mogił było rzeczą niemożliwą. Z protokołów ekshumacyjnych sporządzonych w 1946 r. przez Sąd Grodzki w Tucholi pod kierunkiem prezesa sądu Alfonsa Ligmanna wynika, że ofiar było 227. Ekshumacje rozpoczęto 6 listopada 1946 r. W dniu 19 listopada 1946 r. nastąpiła eksportacja zwłok z miejsca straceń w lesie w Rudzkim Moście na pl. Wolności w Tucholi. Stąd po nabożeństwie żałobnym następnego dnia wyruszył kondukt żałobny liczący kilka tysięcy osób, celem złożenia szczątków pomordowanych w krypcie Mauzoleum zbudowanego w Tucholi u zbiegu ulic Świeckiej i Chopina.
W miejscu  straceń, w lesie w Rudzkim Moście, zbudowano monumentalny pomnik ku czci ofiar faszyzmu. Autorami projektu są art. plastyk Grażyna Litwinionek-Martul i Stanisław Lejkowski. Zbrodnię upamiętnia pomnik wieloczłonowy, obejmujący obok głównej bryły także liczne tablice. Z odlanymi w brązie nazwiskami zidentyfikowanych ofiar. Napis pomnikowy głosi: "W hołdzie Pomordowanym - Społeczeństwo".
A na tablicy centralnej figurują słowa:
"W tym lesie 24, 27, 30 października oraz 2, 6 i 10 listopada 1939 r. hitlerowcy dokonali masowego mordu Polaków, mieszkańców ziemi tucholskiej. W listopadzie 1946 r. z 6 mogił zbiorowych ekshumowano 227 zwłoki, z których nie zidentyfikowano 9 zwłok.”
   Staraniem tucholskiego oddziału ZBoWiD stanął przy szosie z Tucholi do Rudzkiego Mostu pamiątkowy głaz z napisem: "Ofiarom faszyzmu 1939-1945".

http://www.tuchola.pl