Pozostałości dwuczłonowego zamku krzyżackiego w Lipienku zachowały się wśród mokradeł otaczających zanikające jezioro Zamkowe. Pierwsze wzmianki o umocnionej zakonnej strażnicy, zapewne jeszcze drewniono-ziemnej, pochodzą z roku 1277. Została ona zniszczona podczas najazdu Jaćwingów na ziemię chełmińską. Prawdopodobnie jeszcze pod koniec XIII wieku Krzyżacy rozpoczęli budowę murowanego zamku, siedziby wójta podległego bezpośrednio wielkiemu mistrzowi w Malborku.
   Zamek w Lipienku powstał na długim półwyspie wcinającym się w jezioro. Wznosił się kilka metrów ponad otaczające go podmokłe łąki i bagna. Dodatkowo od południa i zachodu otoczony był niewielką rzeczką, która zasilała zamkową fosę.
  Zamek stanowił mocny punkt obronny państwa krzyżackiego. Przekonał się o tym król Władysław Łokietek, który jesienią roku 1330 wspierany wojskami węgierskimi i ruskimi próbował odbić ziemię dobrzyńską. Mimo szturmów i użycia maszyn oblężniczych nie udało się zdobyć zamku, którego obroną dowodził komtur chełmiński Otto von Luterberg. Wskutek niemożności zrealizowania planów, król Władysław Łokietek zgodził się na warunki rozejmu zadowalając się jedynie zniszczeniem bliższej i dalszej okolicy. Z 1374 roku pochodzi wzmianka o 3 działach znajdujących się na zamku w Lipienku. Jest to pierwsza informacja o artylerii na obecnych ziemiach Polski.
   W roku 1410 po przegranej przez Zakon Krzyżacki bitwie pod Grunwaldem, zamek został zajęty przez wojska króla Władysława Jagiełłę. Poprzestano jedynie na zrabowaniu zapasów i jeszcze tego samego roku Polacy opuścili Lipienek. W rękach krzyżackich warownia pozostawała do wojny trzynastoletniej. Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego z roku 1466 ziemia chełmińska powróciła do Polski, a Lipienek stał się siedzibą starostów. Najdłużej, bo aż 94 lata zarządzali nim Stanisław i jego syn Jan Kostkowie. Dzięki ich staraniom zamek doprowadzono do dawnej świetności, byli również dobrodziejami lisewskiego kościoła.
   Kres świetności zamku w Lipienku nastąpił podczas wojny polsko-szwedzkiej w latach 1655-1660. Kilkukrotnie zdobywany, został poważnie zniszczony i stracił swe walory obronne. W późniejszych latach był wykorzystywany jako obiekt gospodarczy. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 przestał być własnością królewskich starostów i pozbawiony opieki szybko popadł w ruinę.
   Z Lipienkiem okresu krzyżackiego wiążą się ciekawe wydarzenia historyczne. Wydano tutaj wiele ważnych dokumentów m.in. przywilej lokacyjny Grudziądza z 1291 roku. W roku 1411 na zamku w Lipienku aresztowany został przywódca Towarzystwa Jaszczurczego Mikołaj z Ryńska. Podczas uczty został podstępnie uwięziony i dostarczony do zamku w Grudziądzu, gdzie po kilku dniach bez sądu został ścięty na rynku. W nagrodę za jego pojmanie wójt Henryk Hold awansował na komtura zamku w Radzyniu Chełmińskim, a potem w Toruniu. W XV wieku inny wójt lipienecki, jeden z wybitnych rycerzy krzyżackich, Jerzy von Egloffstein, napisał tu część Kroniki Wielkich Mistrzów, dotyczącej lat 1433-1455, dzieła o znacznej wartości źródłowej.
   Zamek w Lipienku składał się z dwóch części: usytuowanego od wschodu przedzamcza - znajdowały się tu budynki gospodarcze dużych rozmiarów: stodoły, obory, kuźnie, browar i gorzelnia - wszystko otoczone murem oporowym. Drugą częścią był zamek właściwy - czteroskrzydłowe regularne założenie na planie prostokąta o wymiarach 33x39 m. Z powodu późniejszych zniszczeń obecnie trudno odtworzyć jego dokładny wygląd. Wiadomo, że miał wewnętrzny dziedziniec a budynki były podpiwniczone. W narożniku północno-wschodnim usytuowana była kwadratowa wieża główna. Zamek posiadał międzymurze, ponieważ otoczony został zewnętrznym murem oporowym wzmocnionym skarpami. Mur był niewysoki i biegł wzdłuż sztucznie uformowanej krawędzi wzgórza, zbliżonego kształtem do kwadratu o długości boku 60 m. Wjazd do zamku prowadził od wschodu od strony podzamcza oddzielonego szeroką fosą. Podzamcze posiadało własne mury obronne i budynek bramny od wschodu. Wjazd dodatkowo chroniła nawodniona fosa szeroka na 20 m i głęboka na 4 m. Wzdłuż dłuższych murów północnego i południowego znajdowały się budynki o charakterze gospodarczym.
   Obecnie z zamku właściwego zachowały się jedynie niewielkie fragmenty murów i kolebkowo sklepiona piwnica w jego wschodniej części, w okolicach bramy wjazdowej. Jej obecność dowodzi, że od strony wschodniej istniał niegdyś duży murowany budynek, prawdopodobnie mieszczący kaplicę i być może refektarz lub kapitularz. Zachowały się również znaczne fragmenty murów zbudowanych z kamieni, wzmacniających skarpy wzniesienia i fosy, a także mur przeciwskarpy fosy w okolicach bramy wjazdowej.

Do zamku w Lipienku najlepiej dojechać z drogi wojewódzkiej nr 548 na odcinku Stolno-Wąbrzeźno. W Lisewie należy skręcić na południe, w drogę prowadzącą do Drzonowa przez Strucfoń. W Strucfoniu skręcamy na zachód za drogowskazem na Lipienek. Docieramy do miejsca, w którym droga zakręca na południe. Znajdujemy się przed bramą wjazdową do dawnej Spółdzielni Produkcji Rolnej - za zabudowaniami spółdzielni  rozciąga się teren podzamcza. Przez teren spółdzielni można przejść za zgodą właściciela obiektu. Jeżeli takiej zgody nie posiadamy, lepiej udać się na lewo od bramy, wzdłuż budynku mieszkalnego i dawnego dworku (obecnie mieści się w nim sklep - 2010 r.), za dworkiem skręcić w prawo i wzdłuż ogrodzenia dojść na teren podzamcza. Za tylnym ogrodzeniem spółdzielni musimy przejść jeszcze ścieżką kilkadziesiąt metrów, aby dotrzeć do ruin zamku. Latem ścieżka jest mocno zarośnięta! Przez Lipienek prowadzą dwa turystyczne szlaki piesze: żółty i czerwony.
 

fot. T. Stenka