ZAMEK KRZYŻACKI W TORUNIU
zabytki architektury - zamki, warownie, twierdze
W roku 1251 wzmiankowany jest pierwszy komtur toruński i wtedy też zapewne rozpoczyna się budowa zamku. Wzniesiony został na planie podkowy i nie miał kształtu typowego dla krzyżackiej architektury obronnej, lecz ukształtowaną znacznie później, formę zamku konwentualnego. W pierwszym etapie budowy powstał mur obwodowy oraz duży prostokątny budynek od południa. Jego południowo-wschodni narożnik wzmocniono niewielką kwadratową wieżyczką wysuniętą przed lico muru. Pod koniec wieku do budynku dobudowano arkadowe krużganki. Skrzydło to mieściło dormitorium refektarz oraz kaplicę.
Kolejny etap prac przypada na początek XIV wieku. Dobudowane zostało wtedy skrzydło wschodnie mieszczące kapitularz. Powstał również dansker wysunięty 32 metry poza mury w kierunku północno-wschodnim. Z narożnikiem skrzydła wschodniego łączył go kryty ganek wsparty na dwóch arkadach. W zachodniej części zamkowego dziedzińca powstała ośmioboczna, wolnostojąca wieża, której wysokość mogła wynosić 40 metrów. Od południa, wschodu i północy otaczały zamek podzamcza otoczone własnymi murami obronnymi. Na ich terenie znajdowały się zabudowania gospodarcze oraz warsztaty rzemieślnicze. Pomimo, że zamek znajdował się pomiędzy lokowanym w 1233 od zachodu Starym Miastem Toruń i powstałym w 1264 od północy Nowym Miastem, stanowił oddzielną strukturę obronną. Kolejna rozbudowa zamku miała miejsce na początku XV wieku. Zwiększeniu uległa ilość pomieszczeń dzięki wzniesieniu nowych zabudowań wzdłuż muru północnego oraz zamurowaniu arkad krużganków, które zaadaptowano na niewielkie izby mieszkalne.
Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem wojska polskie 7 sierpnia 1410 zajęły Toruń. Zamek został obsadzony polską załogą, która mimo prób jego odbicia, utrzymała się w nim do 1 lutego 1411, kiedy to został zawarty I pokój toruński. Zniszczenia wojenne oraz pożar z roku 1420 mocno nadwyrężyły mury warowni. Dopiero w roku 1424 zamek doczekał się remontu, podczas którego pokryto go nowymi dachami.
Coraz większe niezadowolenie szlachty i mieszczan w państwie krzyżackim doprowadza do założenia w 1440 tzw. Związku Pruskiego, a w rezultacie do wybuchu powstania w roku 1454. Mimo usilnych próśb słanych przez komtura toruńskiego Albrechta Kalba do Malborka o posiłki, zamek w Toruniu pozostaje bardzo słabo wyposażony i nie przygotowany do wojny. Świadomi tego mieszczanie toruńscy nie przypuszczają szturmu na zamkowe mury, poprzestając jedynie na ostrzale. Po trwającym cały dzień bombardowaniu komtur zgadza się poddać zamek przedstawicielom Związku Pruskiego. Prawie natychmiast Rada Miejska Torunia wbrew sprzeciwowi Związku wydała uchwałę o jego rozbiórce. Po II pokoju toruńskim Toruń wraz z cała ziemią chełmińska znalazł się w granicach Polski. Niestety w wyniku prac rozbiórkowych z zamku pozostały jedynie ruiny na których toruńscy mieszczanie urządzili wysypisko śmieci.
W latach 1958-66 na terenie toruńskiego zamku przeprowadzono prace archeologiczne, które pozwoliły odtworzyć pierwotne założenie i kolejne fazy jego rozbudowy. Dokonano także niewielkich prac konserwatorskich polegających na zabezpieczeniu murów i rekonstrukcji piwnic. Obecnie zamek ma formę trwałej ruiny a jego najlepiej zachowanym elementem jest dansker oraz łączący go kryty ganek. Przetrwał również kilkumetrowej wysokości obwód muru obwodowego zamku wysokiego, pozostałości domów mieszkalnych z odgruzowanymi piwnicami, przyziemie wieży, długie odcinki murów przedzamczy oraz fosy. Chociaż na zamku nie ma żadnej ekspozycji, udostępniony do zwiedzania jest dansker i lochy.
zobacz plan zamku
fot. ze strony
www.torun.webd.pl
