|
KATEDRA P.W. WNIEBOWZIĘCIA NMP WE WŁOCŁAWKU |
|
| kategoria: |
zabytki architektury - budowle sakralne |
| opis: |
Historia i architektura W XII w. włocławska katedra była budynkiem drewnianym. Prawdopodobnie już w XIII w. została zastąpiona budynkiem murowanym. Żadna z tych pierwotnych budowli już nie istnieje. Losy drewnianej katedry pozostają nieznane, natomiast pierwsza murowana katedra włocławska została spalona przez Krzyżaków w 1329 r. Znajdowała się na południowy wschód od zamku, w pobliżu ulic Gdańskiej, Bednarskiej i Zamczej. Uważa się, że część budulca pochodzącego z rozbiórki spalonej katedry (kamień granitowy) użyto do budowy kamienicy przy ul. Bednarskiej 2. Bazylika p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny we Włocławku jest jedną z najstarszych katedr gotyckich w Polsce. Włocławski kościół katedralny został zbudowany jako bazylika dwuwieżowa, lecz bez transeptu, z niższym prezbiterium bez obejścia i kaplic. Taka forma nawiązywała raczej do architektury zakonnej niż do formy katedralnej – reprezentacyjnej. Masywna struktura obiektu oparta na ciężkich filarach, prosty detal architektoniczny oraz pierwotnie półkoliste łuki okien pozwalają ulokować ten zabytek w tradycji postromańskiej. Budowę obecnej katedry we Włocławku rozpoczęto w 1340 nieco poza miastem, na stromej skarpie wiślanej. Do 1370 wzniesiono prezbiterium i południową zakrystię. Korpus kościoła ukończono na początku XV w. W 1411 nastąpiła pierwsza konsekracja katedry. Z tamtego okresu do naszych czasów zachowały się 22 kwatery gotyckich witraży, obecnie wyeksponowanych w jednej z kaplic bocznych. W 2 połowie XV w. zaczęto wznosić kaplice wokół głównego korpusu kościoła. Przy nawie południowej w 1527 r. zbudowano kaplicę św. Marcina i kapitularz, a w 1541 kaplicę Cibavit w 1541. W 1 ćwierci XVI w. dwie z kaplic (kaplicę NMP i przeciwległą św. Kazimierza) przebudowano w stylu manierystycznym. Zostały one przekryte kopułami z latarniami. Z biegiem lat katedra zaczęła wymagać remontów. W drugiej poł. XVIII w. wyremontowano dach. W końcu XIX w. podjęto poważniejsze prace. Dobudowano wzdłuż nawy północnej kaplice oraz kruchtę, uzyskując dzięki temu symetryczne rozwiązanie bryły świątyni. Wieże, pierwotnie nie wyższe niż dach nawy głównej, a później przykryte baniastymi kopułami, zostały nadbudowane o dwie strzeliste kondygnacje. Całość świątyni została wylicowana nową cegłą. W 1907 włocławską katedrę ustanowiono bazyliką mniejszą. Wnętrze Trzynawowe wnętrze ma charakter gotycki z elementami barokowymi i neogotyckimi. Najstarszą część kościoła stanowi prezbiterium, w którym zachowały się dwa oryginalne portale z 1. połowy XIV wieku i sklepienia gwiaździste z 1. połowy XV wieku. W XIX w. podczas prac regotyzacyjnych w spływy sklepień wkomponowano rzeźby świętych, a w 1901 r. ściany i sklepienie pokryto barwną polichromią autorstwa braci Stanisława i Zdzisława Jasińskich. W centralnym miejscu, za mensą ołtarzową, umieszczono cudowny Krzyż Tumski z 1610 r., z naturalnej wielkości figurą Chrystusa. W jego tle znajduje się oprawiony w masywną ramę obraz Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny z 2. połowy XV wieku, będący jednym z najcenniejszych późnośredniowiecznych malowideł w Polsce. Po bokach prezbiterium zachowały się barokowe stalle z 1683 r. z bogatą dekoracją snycerską (warto zwrócić uwagę na zaplecki z kręconymi kolumnami i rzeźbami Chrystusa, NMP i apostołów na tle arkad). Okna prezbiterium zdobią secesyjne witraże projektu Józefa Mehoffera, wykonane w latach 1937-39. Spośród kilkudziesięciu epitafiów uwagę zwraca, zawieszone na południowym, środkowym filarze, epitafium z białego i czarnego marmuru z malowanym na blasze portretem zmarłego w 1763 r. Antoniego Dembowskiego. Na wschodniej ścianie nawy północnej umieszczono wczesnobarokowy (1639) cykl Wniebowzięcie, składający się z czterech malowanych na miedzianej blasze obrazów autorstwa Bartłomieja Strobla Młodszego. Ciekawym zabytkiem jest także późnorenesansowy nagrobek chorążego brzeskiego, Marcina Tolibowskiego, z okolicznościową inskrypcją i kartuszem herbowym. Wykonany na początku XVII w. z piaskowca i brązowego marmuru, przedstawia leżącą postać w zbroi, wspartą na jednej ręce. Jednym ze starszych zabytków jest nagrobek biskupa Krzesława z Kurozwęk, wykonany z czerwonego marmuru przez włoskiego artystę Jana Florentyńczyka w 1516 r., a ufundowany przez prymasa Polski Jana Łaskiego. Do nawy północnej przylegają bogato zdobione kaplice św. Teresy i św. Barbary, kruchta oraz kaplice św. Józefa i św. Kazimierza, a do południowej - kapitularz, kaplica Zwiastowania NMP, św. Marcina oraz wydzielona z fragmentu południowego przęsła prezbiterium kaplica Najświętszego Sakramentu. W kaplicy św. Barbary zachwyca wspaniały, jeden z najstarszych w Polsce, gotycki witraż z ok. 1360 roku ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu, umieszczony pierwotnie w prezbiterium. W kaplicy św. Józefa zwraca uwagę cenny gotycki nagrobek biskupa Piotra z Bnina z 1493 r., dzieło Wita Stwosza. Wykonany z czerwono-brunatnego marmuru ostrzychomskiego ma formę prostopadłościanu z pochyloną płytą wierzchnią, na której wyrzeźbiona została naturalnej wielkości postać zmarłego w stroju pontyfikalnym, trzymająca pastorał i ewangeliarz. Jest to najstarszy w Polsce przykład nagrobka przyściennego z postacią leżącą. Warto dodać, że został on podarowany biskupowi za jego życia przez Filipa Buonaccorsiego (zwanego Kallimachem) jako dowód łączącej ich przyjaźni. Naprzeciw nagrobka umieszczono, pierwotnie znajdującą się w prezbiterium, brązową płytę nagrobną biskupa Jana Karnkowskiego z 1536 r., wykonaną w słynnym warsztacie odlewniczym Hansa Fischera w Norymberdze. We wzniesionej w 1619 r. przy złączeniu nawy północnej z prezbiterium manierystycznej kaplicy św. Kazimierza centralne miejsce zajmuje bogaty barokowy ołtarz z umieszczoną pośrodku w niszy rzeźbą patrona. Do wnętrza zbudowanego pomiędzy 1521 a 1539 r. kapitularza prowadzi renesansowy portal z barokową nadstawką z herbem Ciołek, którym pieczętował się fundator - bp Maciej Drzewiecki. Drugi renesansowy portal zachował się w przejściu pomiędzy dawną biblioteką a salą posiedzeń kapituły. W kaplicy Zwiastowania NMP (wzniesionej w latach 1601-11 i zwieńczonej kopułą) znajduje się m.in. gotycki tryptyk Matka Boska Apokaliptyczna z końca XV w. Ponadto dekorację zewnętrznej, południowej elewacji kaplicy stanowią dwie płyciny w kształcie koła, wykonane techniką sgraffito. Na jednej z nich znajduje się mapa diecezji, na drugiej zaś zegar słoneczny, wykonany ok. 1490 r. przez astronoma Michała Wodkę, profesora Uniwersytetu w Bolonii, i wspomnianego wcześniej lekarza-biskupa Piotra z Bnina, we współpracy być może z Mikołajem Kopernikiem. Zegar ten, zwany "kompasem", wskazuje nie tylko czas, lecz także długość dnia i aktualny znak zodiaku. Jest to jeden z najstarszych zegarów słonecznych w Europie. W kaplicy św. Marcina zwracają uwagę liczne renesansowe i barokowe epitafia, wśród których warto przyjrzeć się tablicom ku czci kanonika Stanisława Ząbińskiego z płaskorzeźbą przedstawiającą jego klęczącą postać. Wnętrze kaplicy nawiązuje do pierwotnej funkcji mauzoleum. Na ścianach w niszach umieszczono wykonane z węgierskiego czerwonego marmuru rzeźby czterech ewangelistów i czterech patronów Polski: św. św. Stanisława, Wojciecha, Floriana i Jacka. Unikatowe w skali kraju są tzw. amfory głośnikowe (rezonans głosu) z XIV wieku. W prezbiterium zachowało się 29 takich "głośników". Warto zwrócić uwagę na portale: cztery gotyckie (kruchta północna i zachodnia oraz prezbiterium), dwa renesansowe (kapitularz) oraz dwa wczesnobarokowe (kaplica św. Kazimierza i Matki Bożej). Przed katedrą stoi pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego, który właśnie we włocławskiej katedrze przyjął w 1924 r. święcenia kapłańskie. Natomiast wewnątrz znajdują się tablice pamiątkowe poświęcone ofiarom wojny i terroru. |
| źródło: |
Bazylika katedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny we
Włocławku - przewodnik, Włocławek, 2009 http://e-przewodniki.pl http://www.knh.wwi.pl |
| jak trafić: |
Bazylika katedralna p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny znajduje sie przy
ul. Kopernika we Włocławku. |
| zdjęcie: |
|
|
|
|
