|
BYDGOSZCZ |
|
| kategoria: | zabytkowy układ urbanistyczny |
| opis: |
Bydgoskie Stare Miasto powstało na podstawie wystawionego przez króla
Kazimierza Wielkiego dokumentu lokacyjnego z 19 kwietnia 1346 r. Z chwilą
lokacji począł kształtować się trójczłonowy zespół osadniczy. Proces ten
zakończony w 2 połowie XV w. doprowadził do wyraźnego wyodrębnienia się
miasta lokacyjnego z przedmieściami oraz położonych wyspowo Okola i zamku.
Teren miasta w obrębie murów obronnych zajmował obszar ok. 10 ha. W strefie tej wytyczono regularną sieć ulic oraz około 300 działek budowlanych o szerokości 6-7 m i długości od 20 do 40 m. Najdłuższą i najważniejszą arterią na terenie miasta była ulica Długa, oprócz niej duże znaczenie miały ulice Podmurna, Wodna, Farna i Mostowa. Komunikację między miastem a terenami na lewym brzegu Brdy zapewniał most, zbudowany już w XIV wieku u wylotu obecnej ulicy Mostowej. Do dnia dzisiejszego Stare Miasto zachowało średniowieczny układ urbanistyczny oparty na rzucie zbliżonym do elipsy, z czworobocznym rynkiem w centrum i ulicami wybiegającymi z narożników. Centralny punkt miasta stanowił rynek o wymiarach około 80 x 95 m, pośrodku którego w wybudowano ratusz - początkowo drewniany, a następnie murowany. Historia jego dziejów była bardzo burzliwa - parokrotnie niszczony przez pożary został ostatecznie rozebrany po zaborach i zniesieniu funkcji samorządowych w latach 1830-1834. Stary Rynek stanowił administracyjne, kulturalne i handlowe centrum Bydgoszczy. To na nim odbywały się targi i jarmarki, rozwijało rzemiosło, kwitło życie artystyczne i towarzyskie, a nawet wykonywano tu wyroki sądowe. Dzisiejsza architektura Starego Rynku niczym nie przypomina swojej pierwotnej, drewnianej zabudowy. Na przestrzeni wieków była wielokrotnie przebudowywana i modernizowana – pierwsze gotyckie murowane budynki wzniesiono pod koniec XV wieku, a rozbudowano je w stylu barokowym w wieku XVII. Kolejną przebudowę prowadzono na początku XX wieku, w wyniku której powstały eklektyczne i secesyjne fasady kamienic. Najstarszym kościołem w obrębie murów obronnych jest katedra p.w. św. Mikołaja i św. Marcina wzniesiona na przełomie XV i XVI w. na miejscu zniszczonego kościoła drewnianego. Mury miejskie, kamienno-ceglane o długości 470 m, zbudowane zostały w ciągu XV wieku w miejsce dawnych wałów ziemnych. Otaczały one miasto od południa wzdłuż ulicy Pod Blankami i miały dwie bramy u wylotów ulicy Długiej: na wschodzie - Kujawską, na zachodzie - Poznańską; trzecia brama - Gdańska - znajdowała się po drugiej stronie Brdy na początku drogi Gdańskiej i zamykała dojście do miasta od północy. W rejonie Rybiego Rynku znajdowała się ponadto Brama Grodzka, która umożliwiała połączenie pomiędzy miastem, a położonym wyspowo zamkiem. Mury wzmocnione były 5 basztami. Do dziś zachowała się tylko jedna baszta pomiędzy ulicą Pod Blankami a Nowym Rynkiem. Mury miejskie zostały w znacznym stopniu zniszczone w czasie wojen szwedzkich w XVII w. Później część ich posłużyła do dalszej zabudowy miasta. W postaci nieobudowanej przetrwał do naszych czasów zaledwie mały fragment murów między Wałami Jagiellońskimi a ulicą Pod Blankami. Przełom XIV i XV wieku to okres kształtowania się przedmieść, położonych przy głównych drogach wylotowych z miasta. Na lewym brzegu Brdy, wzdłuż traktów prowadzących do Gdańska, Koronowa i Fordonu rozwinęło się najstarsze w Bydgoszczy Przedmieście Gdańskie, zwane także Zamostowym, Spichlernym lub Karmelickim. Na tym terenie, tuż za mostem przez rzekę, zbudowany został w 1397-1398 pierwszy bydgoski klasztor, w którym osiedlili się Karmelici. Na prawym brzegu Brdy, przy drogach prowadzących do Torunia i Inowrocławia, rozwinęło się Przedmieście Kujawskie, zwane też Toruńskim lub Bernardyńskim. Tutaj zlokalizowany był, nieistniejący już, najstarszy w Bydgoszczy murowany kościół św. Idziego, wzniesiony ok. połowy XIII w. Wzdłuż szlaków prowadzących do Poznania i Nakła powstało Przedmieście Poznańskie , nazywane również Chwytowskim. Drugim członem średniowiecznego zespołu osadniczego było Okole, położone na zachód od miasta lokacyjnego. W tym czasie składało się ono z trzech odrębnych wysp, na których położone były: mennica królewska, tartak, młyny zbożowe oraz magazyny. Na Wyspie Młyńskiej zachował się historyczny układ przestrzenny z kompleksem budynków młyńskich i spichrzy z XIX wieku z brukowaną ulicą Mennica. Spośród znajdujących się tutaj zabudowań na uwagę zasługuje tzw. "Biały Spichrz", wybudowany około 1780 r. posiadający gotycką piwnicę o sklepieniu krzyżowym z XV wieku. Obecnie znajduje się tutaj oddział Muzeum Okręgowego. Wenecja Bydgoska - to architektoniczno-urbanistyczny zespół budowlany Starego Miasta, przylegający do odnogi Brdy, okalającej od zachodu i południa Wyspę Młyńską. Zespół ten tworzy głównie budynki mieszkalne, frontem zwrócone ku ulicy Przyrzecze i dalej także ku ulicy Długiej, Wełnianemu Rynkowi i ulicy Poznańskiej, a zapleczem wchodzące w nurty rzeki. Warunki do takiej zabudowy powstały wskutek położenia miasta tuż nad Brdą, która stanowiła zrazu jego naturalną północną granicę. Trzecim, najstarszym członem Bydgoszczy był zamek, będący jednocześnie największą budowlą architektoniczną miasta. Warownia była siedzibą starosty oraz sądu starościńskiego, urzędu grodzkiego i ich kancelarii. Zamek został prawie całkowicie zniszczony podczas "potopu szwedzkiego", pozostałą część murów i fundamentów rozebrano w 1773 r. Zamek zlokalizowany był w rejonie skrzyżowania ulic Grodzkiej i Przy Zamczysku. |
| źródło: |
Jeleniewski M. i in., Powiat bydgoski - przewodnik turystyczny, Bydgoszcz,
2007 Grochowski R., Szlakiem fortyfikacji dawnej Bydgoszczy, Bydgoszcz, 2007 www.kujawsko-pomorskie.pl www.nawigator.biz/bydgoszcz.html |
| jak trafić: |
Średniowieczne Stare Miasto było ograniczone od północy Brdą, od zachodu
Brdą Młynówką, od południa ulicą Pod Blankami, od wschodu ulicą Podwale. |
| zdjęcie: |
|
|
|
|
