PAŁAC W MEŁNIE gm. Gruta, pow. Grudziądz
zabytki architektury - pałace, dworki, chaty
Prawdopodobnie pierwszym polskim właścicielem Mełna był biskup Szymon Rudnicki i przez kolejne 200 lat wieś należała do kilku zamożnych polskich rodzin. Jedną z nich był starościński ród Czapskich, który wybudował w Mełnie piętrowy, murowany dworek z pralnią, spichlerzem, szopą na torf, dwiema stodołami, kurnikiem, stajnią, dwiema oborami, owczarnią, domkiem ogrodowym i głęboką studnią. Wskutek zadłużenia Czapskich Mełno znalazło się na krótko w rękach Radziwiłłów, a konkretnie księżnej Urszuli Radziwiłłówny.
Wraz z kupnem w 1830 roku Mełna i okolicznych miejscowości (Wygody, Gruty i Linowa) przez urzędnika pruskiego Gotlieba Bielera, rozpoczął się okres świetności tych miejscowości. Bieler wprowadził nowinki techniczne w uprawie płodów rolnych, znacznie podnosząc dochodowość majątku. Syn Gotlieba, Emil, który po śmierci ojca w 1847 roku przejął majątek, w 1855 roku rozpoczął budowę nowej rezydencji. W związku z tym, że wówczas w Europie nastąpił rozkwit romantyzmu i historyzmu, a ich idea w pełni realizowała się w architekturze neogotyckiej, właśnie na ten styl zdecydował się Emil Bieler. Na jego wybór z pewnością miała wpływ budowa największego w tej części Ziemi Chełmińskiej pałacu w Jabłonowie Pomorskim, także w stylu neogotyckim. W tym celu do budowy obydwu pałaców sprowadzono architektów z Prus, którzy realizowali podobne projekty na Wyspach Brytyjskich. Pałac w Mełnie zbudowano na wzór małego zamku angielskiego, wokół którego założono park także w stylu angielskim, na powierzchni 16 hektarów i wykopano trzy stawy. Do aranżacji wnętrz Emil Bieler zaprosił architektów wnętrz, sprowadził meble, żyrandole i lustra. Aby zaakcentować swoje przywiązanie do tych ziem, zlecił grudziądzkiemu malarzowi Gustawowi Breuningowi wykonanie malowideł ściennych przedstawiających okoliczne zamki krzyżackie.
Budynek jest piętrowy, murowany i otynkowany, zwrócony frontem ku północy, na nieregularnym rzucie i z kwadratową wieżą od południa. W górnych jej partiach zostały umieszczone okna biforyjne wzorowane na romańskich. W narożniku północno-wschodnim znajduje się ośmioboczna wieżyczka alkierzowa z neogotyckim sklepieniem wewnątrz. Portal główny od frontu ujęty jest po bokach pilastrami, ponad którymi znajduje się jedno duże półkoliście zamknięte okno ozdobione witrażem, również obramowane pilastrami i zwieńczone niskim trójkątnym tympanonem. W zwieńczeniu ścian umieszczone zostały fryzy arkadowe nawiązujące do formy romańskiej. Szczyty oraz jego ryzality posiadają zwieńczenie schodowe.
Układ wnętrza, zarówno parteru jaki i pierwszego piętra, z niewielkimi zmianami przetrwał do dziś. Pokoje umieszczone są w amfiladzie po dwóch stronach korytarza biegnącego przez całą długość pałacu. Od frontu znajduje się dwukondygnacyjny hall o bogatym wyposażeniu z boazeriami i stolarką drzwiową. W prawym jego narożniku został umieszczony brązowy piec kaflowy z ozdobnym ornamentem roślinnym. Na pierwsze piętro galerii prowadzi drewniana klatka schodowa z zachowanymi tralkami, które swoją formą nawiązują do arkad fryzu zewnętrznego i korespondują z wystrojem boazerii ściennej. Nad wejściem znajduje się duże okno, po jego obu stronach umieszczone są dwa obrazy z motywami architektury obronnej. W sali balowej zachowały się oryginalne żyrandole. W całym budynku występują drewniane parkiety, drzwi z ozdobnym obramieniem, a w pomieszczeniu jadalni dwie windy kuchenne w drewnianej obudowie.
Przy rezydencji zbudowano liczne zabudowania gospodarskie, m.in. gorzelnię, browar, chlewnie, obory, stajnie oraz bażanciarnię. Każdy budynek był ozdobiony płaskorzeźbą wskazującą na jego przeznaczenie. Obecnie przy drodze stoją wyeksponowane kadzie gorzelniane. Majątek w Mełnie pozostawał w rękach rodziny Bielerów do 1945 r. Po wojnie w majątku urządzono Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki w Krakowie.
Wiśniewski S., Pałac w Mełnie, Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, z. 10, Bydgoszcz, 2005
litografia z 1869 r.
fot. ze strony
fotoforum.gazeta.pl
