Pałac w Ugoszczu

PAŁAC W UGOSZCZU gm. Brzuze, pow. Rypin
kategoria:	zabytki architektury - pałace, dworki, chaty
opis:	Pałac eklektyczny w Ugoszczu został zbudowany prawdopodobnie w latach 60 XIX wieku, na polecenie Julii z Piwnickich Borzewskiej. Stanął on na miejscu starego dworu, który wzmiankowany był w kronikach z drugiej połowy XVI wieku. Pałac, usytuowany w parku krajobrazowym z zachowanymi okazami starego drzewostanu, jest otoczony murem, w nim od północy znajduje się brama wjazdowa, której skrzydła wypełnia dekoracyjnie rozwiązana krata. Od strony południowej, w miejscu znacznego obniżenia terenu, znajduje się jezioro o tej samej nazwie co miejscowość. Od strony wschodniej pałacu stoją współcześnie wzniesione budynki dawnego PGR, od zachodniej - trzy budynki dawnego folwarku. Pałac w Ugoszczu jest murowany, z cegły wypalanej, otynkowany, jednopiętrowy, częściowo podpiwniczony. Rzut poziomy stanowi nieregularny prostokąt z pięcioboczną oranżerią od wschodu i ryzalitem, zwieńczonym dwupiętrową wieżą, od zachodu. Umieszczone od północy wejście frontowe poprzedzone jest kolistym podjazdem i długą aleją prowadzącą od bramy, poprzez park. Elewacja frontowa pałacu składa się z części środkowej, elewacji ryzalitu narożnego od zachodu i elewacji oranżerii od wschodu. Punkt centralny siedmioosiowego korpusu głównego pałacu stanowi, mocno wysunięty z lica ściany, bogato rozbudowany portyk, nad którym znajduje się taras widokowy. Portyk wsparty jest na dwóch masywnych filarach i dwóch gładkich kolumnach. Lica filarów wypełnia prostokątna płycina z symetrycznym ornamentem roślinnym. Pomiędzy filarami umieszczono dwie wysmukłe kolumny kompozytowe. W tyle portyku, na podmurówce stoją cztery kolumny na prostych bazach, posiadające gładkie trzony. Kolumny i filary podtrzymują architraw oraz szeroki fryz zwieńczony gzymsem. Ponad nim wznosi się taras z balustradą tralkową. Na pierwszym piętrze, w środkowym punkcie ryzalitu znajdują się drzwi, ponad którymi przerzucona jest głęboka archiwolta, wypełniona bogatą dekoracją architektoniczną. Poniżej, na ścianie, znajduje się tondo, a w nim amorek trzymający kosę, obok niego koło i radło - symbole pracy na roli. Od strony zachodniej do głównego korpusu przylega dwuosiowy ryzalit, zwieńczony trójkątnym szczytem. Elewację zachodnią pałacu stanowi ściana ryzalitu, szersza od głównego korpusu, z przylegającą do niej ośmioboczną wieżą umieszczoną na osi środkowej, do której prowadzi wejście boczne z parterową przybudówką od strony północnej, a od zachodu wejście do piwnic. Elewacja ogrodowa (południowa) jest bardzo dekoracyjna i składa się z dwóch ryzalitów bocznych i części środkowej. Ryzalit zachodni, wysunięty znacznie z lica ściany, jest dwuosiowy, zakończony trójkątnym szczytem. Natomiast ryzalit wschodni jest trójosiowy. Obramienia okien tej części są bardzo dekoracyjne i nawiązują do ornamentyki renesansu. Nad środkowym oknem piętra znajduje się archiwolta, a pod nią tondo przedstawiające putto wsparte na kiju, obok baran, pies i gałązka winnej latorośli symbolizujące pasterstwo i uprawy. Elewację ryzalitu wieńczy trójkątny naczółek z dekoracyjnym gzymsem. Mieszcząca się pomiędzy ryzalitami część środkowa elewacji południowej jest poprzedzona tarasem. Do wnętrza prowadzą dwa wejścia umieszczone na osi środkowej i prawej. Elewacja wschodnia pałacu składa się z szerszej części lewej, wysuniętej znacznie w stosunku do lica, jednoosiowej części prawej, zwieńczonej trójkątnym naczółkiem oraz dobudowanej pięciobocznej oranżerii, z oknami zakończonymi półkoliście. Nad oranżerią znajduje się taras, ograniczony tralkową balustradą. Ponad wejściem na taras znajduje się tondo przedstawiające Hermesa wspartego na trójzębie z kaduceuszem i trzosem w ręku - jako symbol pokoju i handlu. Wnętrze pałacu w Ugoszczu składa się z dwóch części, wprawdzie połączonych ze sobą, ale świadczących o różnych funkcjach, które spełniały. Część główna posiada układ dwutraktowy, z sienią. Pokoje mają charakter reprezentacyjny i zajmują cały budynek, poza ryzalitem zachodnim, który jest drugim członem pałacu. Został on wybudowany na miejscu dawnego dworu, a układ jego wnętrza jest dwutraktowy, z korytarzem przebiegającym od zachodu na wschód. Z każdej strony znajdowały się dawniej po dwa pokoje. Korytarz pełnił rolę komunikacyjną pomiędzy nimi, a także miał połączenie z jadalnią przez drzwi w jej północno - zachodnim narożniku. Właścicielka pałacu w Ugoszczu - Julia z Piwnickich Borzewska na mocy aktu spadkowego przekazała majątek synowi - Zdzisławowi, który gospodarzył do 1884 roku. Następnie przejął Ugoszcz jego syn Antoni, który zajął się podniesieniem kultury rolnej w rodzinnych dobrach. Był działaczem, członkiem wielu towarzystw, członkiem sejmiku lipnowskiego. Zginął w 1920 roku, a majątek po nim odziedziczyła jego żona Helena Konstancja z Grotowskich, która zarządzała dobrami do śmierci w 1939 roku. Na krótko, bo do 1943 roku, właścicielką Ugoszcza została Helena Sumińska. W 1946 roku majątek przejął Skarb Państwa. Po wyzwoleniu w pałacu mieściła się szkoła, potem Klub Rolnika, biblioteka, sklep i mieszkania prywatne, a w latach 70 wiejski Ośrodek Zdrowia. Obecnie w pałacu w Ugoszczu ma swoją siedzibę Dom Pomocy Społecznej "Kombatant".
źródło:	Materiały do dziejów rezydencji w Polsce: Ziemia dobrzyńska, t. 2, cz. 1, pod red. Stanisława Kunikowskiego, Włocławek, 2002
jak trafić:	Do Ugoszcza dojedziemy od strony Rypina drogą wojewódzką nr 534 aż do miejscowości Ostrowite. Tam skręcamy w drogę wojewódzką nr 556 i po czterech kilometrach jesteśmy na miejscu naszej wędrówki. Osoby niezmotoryzowane powinny skorzystać z autobusów PKS, dojeżdżających do Ugoszcza z Rypina lub z Golubia-Dobrzynia.
zdjęcie:
	fot. ze strony www.wikipedia.pl