PAŁAC W ZBÓJNIE  pow. Golub-Dobrzyń
kategoria:

zabytki architektury - pałace, dworki, chaty
opis: Pałac w Zbójnie został wzniesiony z inicjatywy ówczesnego właściciela Antoniego Ignacego, Sumińskiego na początku lat 50 XIX wieku, według projektu H. Marconiego. Po śmierci Antoniego właścicielem Zbójna został jego syn Artur Sumiński, który brał czynnie udział w powstaniu  styczniowym. Na czele własnego oddziału stoczył kilka potyczek z wojskami rosyjskimi w okolicach Skrwilna i został ranny w bitwie pod Rozwozinem. Po upadku powstania majątki ziemskie Artura Sumińskiego zostały skonfiskowane przez władze carskie, a dobra Zbójno zostały wystawione na licytację, którą wygrał Ludwik Jackowski. Odsprzedał on zaraz dobra Zofii z Piwnickich Trzcińskiej, której pierwszym mężem był Antoni Sumiński. Ostatnim przedwojennym właścicielem Zbójna był Michał Dzierżanowski.
   We wrześniu 1939 roku majątek przejęli Niemcy i w pałacu zorganizowali internat dla młodzieży junkierskiej, którą przesyłano z Niemiec na naukę. Całym majątkiem zarządzał kapitan Volf. Pod koniec wojny pałac wykorzystywany był na szpital polowy dla wojsk niemieckich, a następnie radzieckich. Po zakończeniu wojny folwark Zbójno został rozparcelowany za zgodą Michała Dzierżanowskiego, który tu powrócił i żył w pomieszczeniach piwnicznych pałacu do 1960 r. Pałac został przeznaczony na potrzeby szkoły podstawowej, która powstała w 1945 roku. Lokajówkę i rządcówkę przeznaczono na mieszkania dla nauczycieli i ich rodzin, a zabudowania folwarczne zostały przejęte przez GS "Samopomoc Chłopska" w Zbójnie. W 1985 roku zespół pałacowo-parkowy w Zbójnie został wpisany przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Włocławku do rejestru zabytków. Obecnie właścicielem prawnym obiektu jest Urząd Gminy w Zbójnie.
   Pałac w Zbójnie jest zbudowany w stylu późnoklasycystycznym, murowany z cegły i otynkowany. Jest monumentalną, zwartą architektonicznie budowlą o ściśle symetrycznej kompozycji bryły, a także elewacji. Jest on piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na rzucie wydłużonego na linii wschód-zachód prostokąta, z niewielkimi aneksami i ryzalitami. Elewacją frontową pałac zwrócony jest na południe, ku drodze. Bryła budowli jest lekko zróżnicowana wysokością wydłużonego korpusu, do którego z obu stron przylegają poprzecznie nieco niższe skrzydła, tworzące w obu elewacjach skrajne ryzality: od frontu płaskie, zwieńczone trójkątnymi szczytami, od strony północnej mocno wysunięte i zarysowane półkoliście.
   Fasada pałacu w korpusie jest dziewięcioosiowa, z jednoosiowymi, płytkimi ryzalitami skrajnymi, których trójkątne szczyty sięgają wysokością do gzymsu koronującego korpus. Środkowa część fasady akcentowana jest pozornym, obejmującym pięć osi okiennych, ryzalitem zwieńczonym pełną attyką ożywioną płycinami i cokolikami, na której stała dawniej rzeźba. Ryzalit artykułowany jest w obu kondygnacjach sześcioma pilastrami: w parterze gładkimi o głowicach jońskich, w kondygnacji piętra kanelowanymi o głowicach korynckich. Wspierają one pozorne belkowanie, jakie stanowią tu gzyms kordonowy i gzyms koronujący. W drugiej kondygnacji w pasie fryzu nad pilastrami umieszczone są rozety kwiatowe. W parterze ryzalitu przestrzeń między pilastrami osi środkowej wypełniają drzwi głównego wejścia do pałacu: dwuskrzydłowe, ramowo-płycinowe, z kasetonowym drewnianym nadświetlem, dostępne jednym stopniem z podjazdu. Obecnie drzwi są przesłonięte prowizorycznym daszkiem wspartym na metalowych prętach.
   Elewacja ogrodowa po stronie północnej posiada mocno wysunięte ryzality skrajne, o półkoliście zarysowanych ścianach wychodzących uskokiem z murów bocznych; elewacja ta w korpusie jest również dziewięcioosiowa. Część środkowa, obejmująca pięć osi okiennych, jest nieznacznie zryzalitowana i zaakcentowana niskim, trójkątnym szczytem wieńczącym ten pseudoryzalit. Podziały ścian oraz układ okien jak w elewacji frontowej.
   Elewacje boczne pałacu pięcioosiowe, z prostokątnymi jednoosiowymi aneksami o trójkątnych szczytach, są rozwiązane analogicznie, z niewielkimi zmianami wprowadzonymi w późniejszych przeróbkach. W bocznych ścianach aneksu elewacji wschodniej, po obu jego stronach od północy i południa, umieszczone są wejścia poprzedzone schodami.
   Układ wnętrz pałacu w korpusie jest dwutraktowy, w skrzydłach jednotraktowy - częściowo przerobiony. Reliktowo zachowany jest pierwotny wystrój sztukatorski ścian i sufitów oraz stolarka drzwiowa. Środkowy ryzalit w trakcie frontowym zajmuje hol z antresolą w poziomie pietra. Na antresolę wiodą wachlarzowe drewniane schody przyścienne. Trakt ogrodowy ryzalitu zajmował salon pierwotnie z wyjściem na taras. Układ pomieszczeń na piętrze, w trakcie ogrodowym po bokach holu podobny - wejścia do pomieszczeń z antresoli. W skrzydłach bocznych wejścia poprzez aneksy szczytowe.
   Zespół pałacowy w Zbójnie otoczony zabytkowym parkiem, mimo dość znacznych zniszczeń, zaliczany jest do cenniejszych założeń rezydencjonalnych w ziemi dobrzyńskiej.
źródło: Materiały do dziejów rezydencji w Polsce: Ziemia dobrzyńska, t. 2, cz. 1, pod red. Stanisława Kunikowskiego, Włocławek, 2002
jak trafić: Miejscowość Zbójno położone jest w pobliżu drogi wojewódzkiej nr 556 prowadzącej  z Lipna do Rypina. Dojazd autobusami PKS z Lipna lub z Golubia-Dobrzynia. Zespół pałacowo-parkowy położony jest tuż przy Jeziorze Zbójeńskim, na zachodnim skraju wsi, przy w/w drodze wojewódzkiej.
 
zdjęcie:


fot. D. Adamczyk