DWORZEC KOLEJOWY W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM

zabytki architektury - zabytki techniki

Dworzec kolejowy w Aleksandrowie jest najciekawszym zabytkiem miasta, związanym w sposób nierozerwalny z historyczną genezą miejscowości. Jest to jeden z najokazalszych na ziemiach polskich obiektów infrastruktury kolejowej. Jego niepowtarzalność związana jest z funkcjami, które spełniał znajdując się na rosyjsko-pruskiej stacji granicznej.
   Na podstawie postanowień kongresu wiedeńskiego z lat 1814-1815 dokonany został nowy podział ziem polskich. Niewielka, płynąca leniwym nurtem rzeka Tążyna, od tamtej pory przez ponad 100 lat stała się granicą rozdzielającą uzależnione od Rosji Królestwo Kongresowe i Prusy. Pod koniec lat pięćdziesiątych XIX wieku w fazę realizacji ruszył projekt budowy drogi żelaznej łączącej Warszawę z Bydgoszczą. W 1857 r. zawarto konwencję rosyjsko-pruską w tej sprawie, a dwa lata później - porozumienie międzyrządowe określające miejsce przecięcia linii granicznej. Punkt ten miał się znajdować pomiędzy Białymibłotami z rosyjskiej, a Otłoczynkiem z pruskiej strony. Trasę przebiegu drogi żelaznej planowano początkowo przez dobra służewskie, jednak ich ówczesny  dziedzic Leon Wodziński nie wyraził na to swej zgody. Wówczas z propozycją odsprzedaży terenów pod budowę kolei wystąpił właściciel Białychbłot - Władysław Trojanowski.
   Realizacją projektu zajęło się Towarzystwo Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej. Roboty związane z budową szlaku ruszyły w maju 1861 r. Prace przeprowadzono w oszałamiającym tempie - już w grudniu 1862 r.  oddano do użytku trasę liczącą około 140 km, która łączyła Łowicz z granicą pruską. Pierwotny budynek dworca w Aleksandrowie wzniesiony w latach 1860-1862 był znacznie mniej okazały niż dziś. Mimo to w jego wnętrzu znalazły się pomieszczenia przeznaczone na biuro ruchu drogi żelaznej, stację telegrafu międzynarodowego, salę rewizji celnych, urząd pocztowy, a także bufety, wygodną poczekalnię oraz pokoje gościnne.
   W niespełna dwa miesiące po oddaniu nowej linii kolejowej, w Królestwie Polskim wybuchło powstanie styczniowe 1863 r. Dworzec aleksandrowski stał się mimowolnym świadkiem jednego z najważniejszych sukcesów dyplomatycznych rządu powstańczego. W lutym 1863 r. zaangażowani w powstańczą konspirację Jan Karłowicz oraz pracownik komory celnej Konstanty Adamowicz, przejęli na stacji w Aleksandrowie tekst tajnej korespondencji dyplomatycznej, mówiącej o zawarciu przez Rosję i Prusy układu  o współdziałaniu przeciwko polskiemu powstaniu (zwanego konwencją Alvenslebena). Publikacja dokumentu przez Rząd Narodowy okazała się dużym sukcesem propagandowym, kompromitującym Prusy i Rosję na arenie międzynarodowej. W najbliższej okolicy dworca już od 1862 r. wytwarzano broń białą potrzebną do walki z zaborcą, stacja w Aleksandrowie stała się także miejscem przerzutu broni, pieniędzy i ludzi przez granicę. Działalność konspiracyjna możliwa była jedynie poprzez zaangażowanie w nią pracowników kolei i urzędów celnych.
   Po klęsce powstania aż do wybuchu pierwszej wojny światowej dworzec spełniał funkcje, jakie stwarzało mu przygraniczne położenie. W 1864 r. ze Służewa do Aleksandrowa przeniesiono siedzibę komory celnej. W 1867 r. uruchomiono połączenie kolejowe z Ciechocinkiem. Aleksandrów stał się wówczas stacją przesiadkową dla udających się na wypoczynek gości pobliskiego kurortu.
   Skromne  mury  aleksandrowskiego  dworca  kolejowego  gościły również koronowane głowy. W dniach 3 i 4 września 1879 r. doszło tu do spotkania cara rosyjskiego Aleksandra II i cesarza niemieckiego Wilhelma I. Monarchowie dwóch ówczesnych mocarstw europejskich prowadzili rozmowy, między innymi w pomieszczeniach dworcowych, zaś cesarz niemiecki  nocował w specjalnie  przygotowanych dla niego pokojach gościnnych. Wydarzenie to, posiadające ogromne znaczenie dla młodej osady, nie wniosło jednak zbyt wiele do spraw "wielkiej polityki". Bowiem w miesiąc po przyjaznym spotkaniu aleksandrowskim, w Wiedniu  został  podpisany antyrosyjski układ niemiecko-austriacki.
   W latach osiemdziesiątych XIX w. budynek stacyjny został znacznie rozbudowany w stylu neorenesansu francuskiego. Powstało wówczas okazałe południowe skrzydło. W północnym zaś umieszczono, przewidywane specjalnymi instrukcjami dla dworców pierwszej klasy, reprezentacyjne "apartamenty dworskie" czyli komnaty dla dostojnych gości, tzw. "carskie pokoje".
   W czasie pierwszej wojny, po ewakuacji z Aleksandrowa Rosjan i zajęciu osady przez wojska niemieckie, w budynku stacyjnym zainstalowała się część niemieckich urzędów administracji okupacyjnej i kolejowej. Przez krótki czas pomieszczenia dworcowe wykorzystywane były jako sale lekcyjne dla uczniów zorganizowanej w 1916 r. Szkoły Rzemiosł. Dworzec spełniał ważną rolę pod koniec pierwszej wojny światowej i w początkowym okresie po odzyskaniu niepodległości. W jego pomieszczeniach znalazły się biura obsługi osób repatriowanych, uchodźców oraz byłych jeńców wojennych, których zmienne losy wojenne rzuciły z dala od rodzinnych stron. W tym okresie przez stację w Aleksandrowie przewinęło się około 30 tysięcy osób.
   W okresie międzywojennym dworzec stracił na znaczeniu. Przyczyną tego była likwidacja granicy państwowej. Dotychczasowa ważna stacja graniczna, będąca siedzibą licznych urzędów związanych z obsługą ruchu międzynarodowego, stała się niewielkim, pozbawionym większego znaczenia gospodarczego  prowincjonalnym przystankiem kolejowym.
autor: Tomasz Krzemiński

www.aleksandrowkujawski.pl

W Aleksandrowie zatrzymują się pociągi relacji Toruń - Kutno. Dworzec znajduje się przy ul. Wojska Polskiego.

fot. ze strony:  www.aleksandrowkujawski.pl