M£YN WODNY W MROCZY  tzw. Orzelski M³yn pow. Nak³o n/Noteci±

kategoria:

zabytki architektury - zabytki techniki

opis:

Pierwsza wzmianka ¼ród³owa o orzelskim m³ynie pochodzi z 1459 roku, gdy S³awbor z Bo¿ejewic k. ¯nina kupi³ od Piotra Szl±ga z Radzicza trzy ³any w Orlu wraz z szóst± czê¶ci± z jego po³owy tamtejszego m³yna.
   Obecny budynek m³yna, który jest per³± tego typu architektury na Krajnie, zbudowany zosta³ w XVIII wieku. Najstarsza jest czê¶æ mieszkalna, natomiast jego czê¶æ produkcyjna zosta³a dobudowana, prawdopodobnie w miejsce poprzedniej rozebranej ze staro¶ci, w drugiej po³owie XIX wieku. M³yn dzia³a³ do 1970 roku. Osiemnastowieczny budynek s³u¿y teraz za magazyn.
   Maszyneria m³yñska napêdzana by³a wod± ze sztucznego stawu zasilanego przep³ywaj±c± nieopodal Orl±. Lustro wody w stawie znajdowa³o siê oko³o pó³tora metra powy¿ej turbiny m³yna, a woda doprowadzana by³a specjalnym korytem, nastêpnie spadaj±c z pewnej wysoko¶ci na ko³a wodne, a pó¼niej turbinê, wprawia³a je w ruch. Gdy brakowa³o wody w stawie, urz±dzenia miel±ce zbo¿e napêdzane by³y od koñca XIX wieku maszyn± parow±, która sta³a na specjalnej podmurówce kamiennej. Ruchome ko³o maszyny parowej po³±czone d³ugim ko³em pasowym z ko³em przy m³ynie, napêdza³o ca³y mechanizm miel±cy. Od 1928 roku ko³a wodne zast±piono turbin±. Gdy zlikwidowano maszynê parow±, na podmurówce kamiennej w 1957 roku wybudowano budynek mieszkalny, a na jego podwórzu postawiono silnik spalinowy pe³ni±cy analogicznie funkcjê silnika parowego. Niestety nie przetrwa³ do dnia dzisiejszego. Najm³odsz± czê¶æ m³yna zbudowano systemem szachulcowym. Fundamenty kamienne dochodzi³y do pierwszego piêtra, natomiast dalej konstrukcja drewnianego szkieletu  wype³niona by³a czerwon± ceg³±. Drugie piêtro zbudowano z desek u³o¿onych poziomo i dachem spadzistym pokrytym strzech±, a obecnie pap±. W ¶rodku zachowa³y siê prawie wszystkie XIX-wieczne zsypy drewniane. Stropy s± solidne i dobrze zachowane, ale fragmenty murów gro¿± zawaleniem ze wzglêdu na ubytki cegie³.
   Na ¶cianie bocznej m³yna, od strony pó³nocno-wschodniej, przylega najstarsza czê¶æ w postaci budynku mieszkalnego. Sk³ada siê on ze szkieletu z drewnianych belek, miêdzy którymi woln± przestrzeñ wype³niono szczapami chrustu owiniêtego w s³omê, a z zewn±trz obrzucono dodatkow±, grub± warstw± gliny. Ten typ budownictwa charakterystyczny by³ dla XVIII wieku i okre¶lany jako peca. Do zachodniej ¶ciany budynku mieszkalnego dobudowano budynek, pe³ni±cy dawniej funkcjê magazynu zbo¿owego.
   Na wyposa¿eniu m³yna pozosta³y jeszcze dwie maszyny, które mieli³y zbo¿e. Na pierwszym piêtrze stoi do dzisiaj urz±dzenie z oko³o po³owy XIX wieku wyprodukowane w Zurychu, a na drugim piêtrze m³yna znajduje siê XIX-wieczna maszyna zbudowana w Hamburgu. Pas transmisyjny napêdza³ dwa mechanizmy maszyny poruszaj±ce siê w przeciwnych kierunkach. Jeden mechanizm zaopatrzony w no¿e siek³ wsypywane zbo¿e, natomiast drugi, posiadaj±cy dwa stalowe walce, rozciera³ pociête zbo¿e na m±kê.
   W s±siedztwie m³yna znajduj± siê równie¿ zabudowania inwentarskie gospodarstwa, które dawniej nale¿a³o do niemieckich osadników oraz cmentarz rodzinny z 1874 roku, otoczony ceglanym murem. Jak g³osi napis, mur postawiono dopiero w 1925 roku.

¼ród³o:

£aniecki S., Pa³ace, dwory i folwarki powiatu nakielskiego, Sêpólno Krajeñskie - Nak³o n/Noteci±, 2005

jak trafiæ: Orzelski M³yn po³o¿ony jest miêdzy miejscowo¶ciami Orle i Wyrza nad rzeczk± Orl±, na po³udnie od dawnej linii kolejowej Nak³o n/Noteci± - Chojnice.
 
zdjêcie:


fot. ze strony: www.witoslaw2.webpark.pl


fot. ze strony www.mrocza.pl