STACJA WODOCIĄGOWA W TORUNIU
zabytki architektury - zabytki techniki
Prace budowlane zakończono w 1894 r. Zespołem stacji, określanej obecnie jako "Stare Bielany", zajęto prostokątny teren przy dzisiejszej ul. Św. Józefa, zabudowując go w części północnej, przetrwałymi do dnia dzisiejszego budynkami z czerwonej cegły.
Na obszarze stacji pomp "Stare Bielany" znajdowała się studnia zbiorcza (czerpnia dla pomp), wieża ciśnień, hala maszyn z kotłownią, dom mieszkalny wraz z budynkiem gospodarczym, warsztat, dwa podziemne zbiorniki wody o pojemności po 400 m3 z budynkiem komory zasuw oraz park. Budynek mieszkalny to dawna wodomierzownia. Na parterze znajdowały się biura administracji ujęcia, natomiast na piętrze mieszkali szefowie wodociągów. Budynek gospodarczy służył do trzymania żywego inwentarza. Na górze trzymano zapas paszy, dostarczany tam przez duże otwory umieszczone w ścianach z trzech stron budynku. Pierwotnie komin kotłowni był wyższy i prawie dorównywał wysokości wieży. Zakończony był charakterystycznym zwieńczeniem, które zostało rozebrane po II wojnie światowej. Kolejny remont komina przeprowadzono na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, częściowo demontując, a następnie ponownie wznosząc jego górną część. Wyposażono go wtedy również w obręcze zapobiegające pękaniu. Przez bramę biegła bocznica kolejowa służąca do transportu węgla potrzebnego do wytwarzania pary napędzającej pompy. Za pomocą pary zasilane było także centralne ogrzewanie w wodociągach. Wewnątrz wieży ciśnień znajdował się stalowy zbiornik o pojemności 400m3. Znajdująca się w nim woda zasilała miejską sieć wodociągową wytwarzając zarazem odpowiednie ciśnienie w sieci. Do napełniania zbiornika służyły dwie parowe pompy znajdujące się w hali maszyn, obok kotłowni. Nad drzwiami wejściowymi wieży umieszczono wodowskaz pokazujący poziom wody w zbiorniku na wieży. Na szczycie wieży znajduje się stanowisko obserwacyjne będące częścią infrastruktury Twierdzy Toruń. Obserwator wchodził tam po kręconych metalowych schodach umieszczonych nad zbiornikiem i miał do dyspozycji cztery duże okna wychodzące na cztery strony świata. Do pomieszczenia z małymi okienkami na samej górze prowadziła drabina. Na powierzchni widoczne są dwie małe wieżyczki służące do wskazywania poziomu wody w podziemnych zbiornikach umieszczonych pod trawnikiem ograniczonym ceglanym murkiem. W mniejszej wieży zamocowano mechanizm pływaka unoszącego się na powierzchni wody w zbiorniku, w większej zaś pionową tablicę z podziałką, po której w górę i w dół poruszała się wskazówka wskazująca poziom wody. Wskazówka połączona była z pływakiem za pomocą stalowej linki. W parterowym budynku znajdowała się komora zasuw. Za ich pomocą regulowało się ilość wody w każdym z podziemnych zbiorników. Obecnie przywraca się oryginalny wygląd dachu poprzez budowę wieżyczki z zegarem. Za komorą zasuw widoczny jest budynek hali maszyn, w którym znajdowały się pompy. Jest tam również napędzana ręcznie suwnica służąca do przenoszenia ciężkich elementów pomp i silników parowych. W głębi, z lewej strony wieży ciśnień wykopano staw, z którego pochodziła woda potrzebna do uzyskania pary napędzającej pompy, i do którego zlewano nadmiar wody z przepełnionego zbiornika w wieży. Dzisiejsza jego powierzchnia jest mniej więcej o połowę mniejsza, niż w momencie wybudowania stacji pomp. W parku, wchodzącym w skład stacji wodociągów, znajduje się cmentarz rodziny Elsnerów z XIX wieku.
W 1954 r. zaniechano używania pomp tłokowych i maszyny parowej, zastępując je pompami wirowymi napędzanymi elektrycznie. Nieczynna maszyna parowa ponoć przetrwała do lat siedemdziesiątych XX w., kiedy ta została zdemontowana. Jeszcze później zaprzestano wykorzystywania zbiornika w wieży ciśnień. W latach dziewięćdziesiątych XX w. wieża pozostawała nieużytkowana.
Z początkiem XXI stulecia podjęto prace remontowo-konserwatorskie historycznych budynków stacji. Remontom poddane zostały elewacje i wnętrza maszynowni oraz wieży. Na czterech kondygnacjach ponad 30-metrowej wieży ciśnień oraz w stylowej hali maszyn zorganizowano wystawę "Inżynieria Komunalna Torunia, historia i teraźniejszość", poświęconą historii wodociągów toruńskich i zagadnieniom techniki i infrastruktury wodno-kanalizacyjnej miasta Torunia. Pozwala ona prześledzić ewolucję technik komunalnych od początków dziejów Torunia do czasów współczesnych. Stacja pomp "Stare Bielany" jest obiektem zabytkowym, wpisanym do rejestru zabytków.
http://www.zabytek.pl
http://www.wodociagi.torun.com.pl
fot. ze strony
http://otoruniu.net
