muzea, skanseny, izby regionalne

   We wsi Wietrzychowice, położonej niedaleko Izbicy Kujawskiej, znajduje się rezerwat archeologiczny: cmentarzysko szkieletowe. Zostało ono wzniesione przez plemiona pasterzy i rolników, zamieszkujących tamtejsze tereny pięć i pół tysiąca lat temu. Ze względu na wielkość znajdujące się tam grobowce nazywane są "piramidami polskimi". Z reguły określenie "piramidy" zarezerwowane jest dla egipskich faraonów, jednakże megality (megas - wielki, lithos - kamień) kujawskie przywodzą takie skojarzenia. Monumentalność grobowców szczególnie jest widoczna od czoła (od szerszej części). Ludność kultury pucharów lejkowatych budowała grobowce z potężnych głazów. W Polsce stosowano najczęściej formę wydłużonego trapezu. Megality występowały przede wszystkim na Kujawach (również na Pomorzu), stąd też ich nazwa. Głazy tworzyły obstawę, mającą chronić mogiły przed rozmyciem, a zarazem ograniczyć obszar poświęcony czci zmarłego i czynnościom kultowym. Nad mogiłami usypywano potężne wały ziemne mające ponad 1000 m sześciennych objętości, ponad 100 m długości i do 3 m wysokości. Przeważnie zmarły (w grobach tych chowani byli wyłącznie mężczyźni) - osoba wysoko postawiona w hierarchii plemiennej - był pochowany w pozycji wyprostowanej w czole grobowca. Czasami grzebano w ten sposób równocześnie 2-3 osoby. Wyposażenie zmarłego w drogę pośmiertną było skromne. Do naszych czasów  dochowały się naczynia i łyżki gliniane, zabytki z krzemienia, w tym groty do strzał, siekiery oraz topory bojowe. Wysiłek wkładany przy wznoszeniu tych budowli niewątpliwie świadczy o istnieniu silnej więzi plemiennej, a także o zróżnicowaniu społecznym lub istnieniu władców plemiennych. Dla zachowania cmentarzysk w obecnej postaci objęto je ochroną prawną i na ich terenie utworzono rezerwaty archeologiczne w Wietrzychowicach, Sarnowie i Gaju.
    Do dzisiaj w rezerwacie archeologicznym w Wietrzychowicach znajduje się pięć grobowców. Nasypy ziemne – które przed wykopaliskami miały podobno od 80 cm do 1 m wysokości, a po odtworzeniu osiągają ponad 2 m – ujęte są w obstawy z kamieni: wielkich z czoła grobowców (szczególnie w narożnikach) i coraz mniejszych wzdłuż "ogona", długiego do ponad 100 m, czasem zakończonego jednym większym głazem. Głazy obstawy stabilizowane były z zewnętrznej podstawy klinami z płaskich kamieni, dzięki czemu można było odtworzyć zarys kopca nawet tam gdzie brakowało już samych głazów. Nasypy najwyższe są z czoła grobowców, tj. od południa, a po pewnym czasie wyraźnie obniżają się i zwężają w te charakterystyczne "ogony". Wszystkie mają przerwę w środku ściany czołowej prowadzącą niegdyś do komory grobowej: podobno znajdowano tam niekiedy resztki konstrukcji drewnianych. W latach 1935 i 1966-1974 cmentarzysko megalityczne w Wietrzychowicach badali profesorowie: Konrad Jażdżewski i Stanisław Madajski. 
   Grobowiec nr 3 w Wietrzychowicach
Grobowiec 3 został zbadany i zrekonstruowany w 1935 r. przez K. Jażdżewskiego. Był to największy grobowiec w grupie kurhanów w Wietrzychowicach. Miał 115 m długości i 10 m szerokości w partii czołowej. Kamienie z obstawy tej części nasypu dochodziły do 1.5 m wysokości. Znajdowały się w nim dwa prostokątne groby otoczone niewielkimi głazami i przykryte ziemią oraz kamiennym brukiem. Tuż przy grobach i nieco nad nimi zachowały się ślady stypy pogrzebowej z resztkami połupanych kości ludzkich i zwierzęcych, a także ułamki ceramiki, narzędzia krzemienne i węgle drzewne. W nasypie odkrył 80 fragmentów naczyń, topór kamienny (długość 19.5 cm, szerokość 8.5 cm, wysokość 7 cm.) i inne wyroby z krzemienia.
   Grobowiec nr 5 w Wietrzychowicach
W grobowcu 5 znaleziono szczątki dwóch mężczyzn, na których czaszkach zachowały się ślady trepanacji. Młodszy, w wieku ok. 35 lat, przeżył czterokrotną trepanację, dla starszego (ok. 50 lat) jednorazowa operacja również zakończyła się pomyślnie. Nie ocalały żadne trwałe ślady budowli drewnianej. Znaleziono za to fragmenty naczyń glinianych, pochodzących z różnych kultur, w tym z okresu wpływów rzymskich. Cennym przedmiotem jest granitowa gałka maczugi - buławy z wyżłobionymi rowkami, inspirowana zapewne pierwszymi wyrobami z miedzi. Ponieważ szczątki naczyń są różnorodne, nie można z nich odtworzyć kształtu konkretnych naczyń.
   Nie można pisząc o piramidach kujawskich nie wspomnieć o śp. Eugeniuszu Paliwodzie. Człowiek ten brał udział w badaniach grobowców w latach 60. XX wieku a potem stał się ich społecznym opiekunem i propagatorem tego bezcennego zabytku. Oprowadzał turystów i pokazywał nigdzie nie eksponowane znaleziska takie jak: naczynia gliniane i krzemienne. To m.in. dzięki niemu powstał rezerwat archeologiczny w Wietrzychowicach.

fot. ze strony http://www.fotoprzyroda.pl